Toprak Tipleri
Coğrafya Toprak Tipleri

Bu dersimizde toprak tipleri nelerdir, toprak çeşitleri, toprak türleri, toprakların özellikleri, toprak tipleri kısaca gibi konuları ele alacağız.
TOPRAK TİPLERİ
Ülkemizde gerek iklim koşullarının gerekse ana materyalin çok
çeşitlilik göstermesinden dolayı pek çok toprak türünü görmek
mümkündür. Bu toprakları oluşumlarına göre başlıca iki gruba ayırıp
inceleyebiliriz. Yerli topraklar (ana kaya üzerinde oluşmuş
topraklar) ve taşınmış topraklar
1. YERLİ (ANA KAYA ÜZERİNDE OLUŞMUŞ)
TOPRAKLAR Bu topraklar adında da anlaşılacağı gibi, oldukları
yerde iklim ve zemin özelliklerine göre oluşmuş topraklardır.
Ülkemizde oldukça yaygın olan bu toprakların başlıca tipleri
şunlardır:
Kahverengi Orman toprakları
Ülkemizde orman örtüsünün yaygın olduğu yerlerde gözlenir.
Organik maddenin fazla olmasından dolayı toprağın rengi
kahverengileşmiştir. Bu topraklar genellikle 1200-2200 m yükseltiler
arasında görülmekle birlikte, lokal olarak Karadeniz ve İç Anadolu
bölgelerinde, Güneydoğu Toros-larda, iç Batı Anadolu ve Trakya'da
görülmekte-dir.Genelde kil, mikaşist, gnays, kireçtaşı, andezit,
fliş, killişist, bu toprakların ana materyalini oluşturur ve bu
topraklar yıllık yağış ortalaması 700 mm olduğu, iklimin ılıman
olduğu sıcak ve yağışlı sahalarda yayılırlar. Bu toprakların
oluşmasında iklim ve ana kayanın yanı sıra eğim de önemli rol
oynamaktadır. Bu topraklar genelde eğimin fazla olduğu yerlerde
taşınmasına paralel kireçsiz orman toprakları oluşur. Ülkemizde bu
topraklar Kuzey Anadolu Dağları ve Yıldız Dağları'nın Karadeniz'e
bakan kuzey yamaçlarında yağışların fazla olmasına paralel oldukça
yaygındır. Bir de yıkanmanın az olduğu yerlerde kireçli orman
toprakları vardır ki, bu topraklarda yıkanmanın azlığı dolayısıyla
karbonat ve bazı ele-mentler toprakta birikir. Bunlarda ülkemizde
Kuzey Anadolu Dağları'nın güney yamaçlarında Güneydoğu Toroslar'ın
kuzey yamaçlarında ve İç Anadolu'da yaygın olarak görülür.
Kahverengi Topraklar
Ülkemizde, yıllık ortalama yağış miktarının 400 mm altında
olduğu, yıllık ortalama sıcaklığı 10oC civarında bulunduğu, yarı
kurak, ılıman-serin iklim koşullarında görülür. Bunlar fazla kireç
içeren, grimsi kahverengi ile kahverengi arasında olan topraklardır.
Bu toprakların bitki örtüsü genellikle seyrek, kısa-orta boylu
çayırların yayıldığı step alanlar oluşturur. Bu nedenle bu
topraklara kahverengi step toprakları da denir. Bu topraklar genel
olarak Anadolu'da yaygın olmakla birlikte İç Anadolu Bölgesi'nde,
Güneydoğu Anadoluda ve Doğu Anadolu'daki depresyon alanlarında,
yaygın olarak görülürler. Bu topraklarda genelde tahıl tarımı
yapılmaktadır.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar
Yıllık yağış ortalamasının 500-700 mm olduğu ılıman iklim
sahalarında yaygın olmakla birlikte ülkemizde İç Anadolu'nun kuzey
ve doğu kesiminde, İç Batı Anadolu'da ve en fazla Trakya'da
görülmektedir. Yani kahverengi orman topraklarının bulunduğu
sahalarda, yağışın biraz fazla olduğu yerlerde gözlenirler. Kireçsiz
kahverengi topraklar, granit, silisli şist, andezit kayaları
üzerinde gözlenirler. Ana kayanın kireçsiz oluşu, topraklarında
genel yapısında etkili olmuştur. Genelde 1000-2000 metreler arasında
yer alan bu topraklar üzerindeki bitki örtüsü, yayvan ve iğne
yapraklı ağaçlar, çalılıklar ve otlardır. Bu topraklarda tahıl,
baklagiller ayçiçeği gibi tarım ürünleri yetiştirilir.
Kırmızı Renkli Akdeniz (Terra Rossa) Toprakları
Ülkemizde bu topraklar, yıllık ortalama sıcaklığı 14oC 'nin
üzerinde, yıllık ortalama yağışın 500 mm'nin üstünde seyrettiği,
kışların yağışlı ve ılıman, yazların ise sıcak ve kurak olduğu Güney
Marmara Bölümü ve Ege kıyılarını içeren Ege Bölümü ve Akdeniz
Bölgesi'nde görülür. Bu topraklar genelde kil, kireç taşı
konglomera, metamorfik şistler üzerine gelişmiş dahaçok kalker veya
kireççe zengin materyalden oluşan kırmızı renkli topraklar dır. Bu
topraklar oluşturdukları ana kayaya veyî alanın yapısına göre farklı
şekillerde görülebilir. Örneğin, düz veya düze yakın sahalarda
kireçli malze me üzerinde gelişen bu topraklar, eğimli alanlarda
kireç taşlarının çatlakları boyunca yayılırlar. Ayrıca terra
rossalar üzerinde organik madde birikmesi gö rülmektedir. Çünkü
yazın kurak olan bölgede orga nik madde ayrışması yeterince olmakta
ve bu maddeler hemen inorganik maddeye karışmaktadır. Bı topraklar
üzerinde, bitki örtüsü olarak meşe, dişbu dak, çam, keçiboynuzu ve
pek çok maki türü ve çayır otları yer almaktadır.
Yüksek Dağ Çayırı Toprakları
Bu topraklar yazların kısa, kışların uzun, kari kaplı gün
sayısının fazla olduğu 1800 m'den yükse dağlık kesimlerde görülür.
Doğal bitki örtüsü Alpi çayırları olan bu topraklar üzerinde genelde
hayva otlatmacılığı yapılır. Üzerlerinde oldukça yaygı olan çayırlar
nedeniyle toprakta organik madde bir kimi oldukça fazladır.
Ülkemizde genel olarak o man sınırının üst kesiminde görülür. Lokal
olarak I gaz, Kaçkar, Allahüekber, Mescit dağlarında bu top raklar
yaygın olarak görülür.
Kestane Renkli Topraklar
Ülkemizde yıllık yağış miktarının 400-600 mı aralarında olduğu,
yıllık ortalama sıcaklığın 8QC c duğu, ılıman veya serin iklim
şartlarının, hakim c duğu genelde kalker, volkanik kayalar Neojen g
çökelleri üzerinde oluşan koyu kahverengi ile grir si kahverengi
arasında renk alabilen topraklard Bu topraklar Doğu Anadolu'da, İç
Anadolu'nun pl toluk alanlarında, İç Batı Anadolu'da görülmekt dir.
Bu toprakların üzerinde gelişen doğal bitki c tüsü genelde orta
boylu çayırlardan oluşan st< çayırlarıdır. Bu topraklar üzerinde
genelde tahıl 1 rımı yapılmaktadır. Yağışın fazla olduğu yerler
nadasa gerek yoktur. Kestane renkli toprakla hemen hemen aynı
şartlarda oluşan ancak bir daha fazla sıcaklık isteyen, sıcaklığa
bağlı olar hafif kırmızı görünüm alan kırmızımsı kestane re gi
topraklar da vardır. Ama bunların ülkemizde ) yılış alanı azdır.
Çernozyomlar (Kara Topraklar)
Dünyadaki en verimli toprakları oluşturmaktadırlar. Ülkemizde,
yıllık ortalama sıcaklığın 5oC, yağışın ise 600 mm olduğu killi ve
bazaltlardan oluşan sahalar üzerinde oldukça yaygındır. Bu
topraklar, özellikler Erzurum-Kars Plâtosu'nda ortalama 1900 m'lerde
yayılmıştır. Organik madde birikiminin yoğun olduğu bu topraklarının
doğal bitki örtüsü uzun boylu çayırlarıdır. Ancak bu yükseltide
sıcaklığın az oluşu, yazın kısa sürmesi tahıl üretiminde verimli
kılmamaktadır. Dolayısıyla buralarda uzun boylu otların oldukça
yaygın olması bu toprakların hayvan otlatmacılığı için elverişli
kılmaktadır.
Rendzina
Bu topraklar genel olarak, ılıman, ve yağışlı iklim şartları
altında kalker, marn, killi kireç taşı ana materyalinden, orta ve
çok eğimli sahalarda oluşmuşlardır. Ülkemizde Trakya, Marmara'nın
güneyi, Toroslarda, İç Anadolu, Ege ve Doğu Anadolu'da yaygın olarak
görülmektedir. Kil ve organik maddenin karışmasından dolayı koyu
renkli olan rend-zinalar, yüzeysel topraklar olup, oluşumlarında
kalsifikasyon etkili olmuştur. Bu topraklar üzerindeki doğal bitki
örtüsü çayırlar, bodur çalılar ve fundalıklardır. Ayrıca bu
topraklarda tahıl, ayçiçeği ve baklagiller gibi yoğun tarım
faaliyeti yapılmaktadır. Rendzinalar toprak yapıları nedeniyle
erozyon etkisini fazlaca yaşayan topraklardandır.
Podzolik Topraklar
Yıllık yağış miktarı 1000 mm'nin üstünde olduğu yıllık sıcaklık
ortalamasının 7°C'nin altında olduğu, soğuk ve serin iklim
koşullarında görülen topraklardır. Bu topraklar, yağışın fazlalığı
dolayısıyla fazla yıkanmış ve asitik özellik kazanmıştır. Genelde
gri-kahverengi ve kırmızı renginde görülen bu topraklar ülkemizde
Karadeniz Bölgesi'nde dağların yüksek kesimlerinde, Uludağ'da ve
Akdeniz Bölgesi'nde görülmektedir. Sıcaklığın az olmasından dolayı
ayrışma azdır. Bu nedenle organik madde birikimi fazladır. Bu
topraklarda sebze, meyve, fındık, tütün, mısır, pamuk, üzüm
yetiştirilmektedir. Doğal bitki örtüsü geniş ve iğne yapraklı
ağaçları ile fundalıklardır.
Gri Çöl Toprakları (Sierozem)
Ülkemizde yarıkurak bölgelerde, yıllık ortalama yağışın 250 mm
olduğu iklim koşullarının hüküm sürdüğü yerlerde görülür. Genelde
düz ve az eğimli sahalarda, kireçli alüvyal malzeme, kalker ve
kalker kabuk (kaliş) üzerinde oluşan kalsiyum karbonat bakımından
zengin, organik madde bakımından fakir, açık renkli topraklardır. Bu
topraklar, ülkemizde özellikle Orta Anadolu'nun güneyinde, Konya
Ovası'nın doğu kesiminde bulunmaktadır. Doğal bitki örtüsü, çöl tipi
çalı ve otsu bitkileridir. Sulama yapıldığı yerlerde, genelde
üzerinde tahıl tarımı yapılmaktadır.
Vertisol (Gromusol)
Bu topraklar koyu renkli, killi, çokça kireç içeren, yaz
kuraklığında ortalama 4 cm genişliğinde, 1 m uzunluğunda çatlayan,
yağışların bol olduğu kış aylarında suya doyunca şişen topraklardır.
Bu şişme neticesinde hafif engebeli bir alan oluşabilir. Bu
topraklar daha çok yıllık ortalama yağışın 600 mm olduğu,
sıcak-ılıman iklim şartlarında yazların kurak ve sıcak geçtiği iklim
koşullarında görülür. Genelde düz ve az-orta eğimli arazilerde yer
alan bu toprakların ana materyalini genelde kireçli kil, marn, şist,
kalker oluşturur. Verimli olan bu topraklarda daha çok tahıl ve
ayçiçeği tarımı yapılırken bu toprağın doğal bitki örtüsünü meşe,
çalılar, bodur ağaçlar ve çayır otları oluşturur. Ülkemizde genel
olarak Trakya, Ergene Havzası, Marmara Böl-gesi'nin güneyinde
görülürler. Ayrıca Muş Ovası, Çukurova, Konya Havzasında, Bafra
Ovası'nın güneyindeki yüksek kesimlerde, Ceyhan Ovasında vertisol
topraklar bulunur.
Çorak (Halomorfik) Topraklar
Bu topraklar yağışın az, buharlaşmanın fazla olduğu kapalı
havzalarda, taban arazilerde, deniz suyunun etkisindeki delta
sahalarında görülmektedir. Yüksek oranda çözünebilir tuz ve sodyum
içeren bu toprakların, doğal bitki örtüsü oldukça cılız, tuzlara
dayanabilen çorakçıl otlar ve çalılardır. Bu topraklar doğal olarak
oluşabilecekleri gibi aşırı sulanan alanlarda oluşabilirler ve
içlerindeki tuz ve sodyum oranlarına ve reaksiyon değerlerine göre
üç gruba ayrılırlar:
1. Tuzlu topraklar
2. Alkali (Sodik) topraklar
3. Tuzlu-alkali topraklar
Çorak topraklar ülkemizde genel olarak Konya Havza'sında, Tuz
Gölü'nün güneyinde, Erzurum Ovası'nın bazı kesimlerinde
görülmektedir. İçindeki tuz ve sodyumun fazlalığı dolayısıyla
tarımsal etkinliğe uygun değildir.
2. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR
Bu topraklar, eğimli ve bitki örtüsünün zayıf olduğu alanlarda
anakayadan kopartılan malzemenin dış etmenlerle taşınıp bir yerde
biriktirmesi ile oluşan topraklardır. Bu toprak tipleri şunlardır:
Alüvyal Topraklar
Alüvyal topraklar, akarsuların geçtiği yerlerde yataklarından
aşındırdıkları malzemeleri, eğimin azaldığı yerde taşıma gücünün
azalması ile yayarak biriktirmesi sonucunda oluşan genç
topraklardır. Bu topraklar genel olarak, birikinti koni ve
yelpazeleri üzerinde, taşkın sahalarında, eski akarsu yataklarında,
dağların arasındaki alüvyal topraklarda görülebilir. Bu toprakların
yapısını, aşındırıp kopardıkları alanın materyali belirler. Örneğin;
ana materyal kireçli ise alüvyon kireçli, ana materyal killi ise
alüvyon da killi olur. Aynı şekilde ana materyal koyu renkli ise
alüvyon koyu renkli olur. Akdeniz Bölgesi'nde kireç taşları
üzerindeki akarsuların alüvyonları, hem kireçli hem de kırmızı
renktedir. Alüvyonlar, çeşitli iklim koşulu altında gözlenebilir.
Örneğin; bu topraklar Karadeniz kıyılarında Sakarya, Bafra,
Çarşamba, Ege'de; Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes,
Akdeniz'de; Çukurova, Asi, Göksu, Köyceğiz, Seyhan ve Ceyhan delta
ovalarında yaygın olarak görünürler. İç kesimlerde ise Erzurum,
Harran, Erbaa-Niksar, Muş, Erzincan, Konya, Düzce ovalarında
görülmektedir. Bu topraklar, içlerinde pek çok yararlı elementleri
içerirler. Bu nedenle bunlar ülkemizin en verimli topraklarıdır.
Sulu ve kuru tarımın yaygın olarak yapıldığı topraklarda genelde
tahıl, sebze, meyve ve çapa bitkileri yetiştirilir. Alüvyonların
doğal bitki örtüsü ise iklim koşullarına göre orman, çalı, çayır
olabilir.
Kolüvyal Topraklar
Dağların yamaçlarında, gerek yağmur sularının etkisiyle taşınan,
gerekse yerçekimi etkisiyle kopan malzemeler yamaçların eteklerinde
toplanır. Bu malzemeye genel olarak yamaç deposu, bunun üstündeki
toprağa da kolüvyal toprak ya da yamaç toprağı denir. Bu depolarda,
çeşitli boyuttaki çakıllar, kum ve toprak yer almaktadır. Yamaçlar
da aşındırmanın şiddetli olduğu dönemlerde iri unsurlu malzemeler,
aşındırmanın az olduğu dönemlerde ince unsurlu malzemeler dikkat
çeker. Yamaçtaki aşınma devam ettiği sürece deponun yüzeyindeki
malzeme birikimi süreceğinden depc üzerindeki toprak olgunlaşma
olanağı bulamaz Ancak aşınmanın durduğu veya azaldığı dönemlerde
depo üzerindeki toprak gelişmeye başlar. Ör neğin; buna benzer
toprak tipleri Bozdağların etek lerinde, Kuzey Anadolu Dağları'nın
güneyinde, To ros dağlarında görmek mümkündür. Bu toprakla genelde
çakıllı olup, tarımsal etkinlik için uygun dur. Üzerinde orman, üzüm
ve meyve bahçeleri ol dukça yaygındır. Torosların eteklerinde yamaç
top raklarında yetiştirilen turunçgiller, Ege'deki gra benlerin
kenarında yetiştirilen zeytin, incir, tütün bı topraklar üzerinde
yapılan tarımsal etkinliklerin er güzel örnekleridir.
Diğer Coğrafya Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız