Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri
Coğrafya Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri
Bu dersimizde buzulların oluşturduğu şekilleri, buzulların oluşturduğu yer şekilleri, buzul biriktirme şekilleri, buzullar nerede bulunur, türkiyede buzulların oluşturduğu şekiller, türkiyede nerede buzul vardır gibi konuları ele alacağız.
Bugün içinde bulunduğumuz son jeolojik devir olan Dördüncü Zaman
(Kuaterner)ın ilk yarısını oluşturan Buzul Çağı (Pleistosen)nda
iklimin günümüze oranla daha soğumasına veya ısınmasına bağlı
olarak iklim değişiklikleri oluşmuştur. Bu bakımdan dört büyük buzul
devri, dörtte buzul arası devri yaşanmıştır. Buzul devrinde,
yeryüzünde sıcaklığın genelde azalmasına dayanarak örneğin Avrupa'da
Alp dağlarının eteklerine kadar düzlük sahalar ve dağlar buzullarla
kaplanmış; deniz ve okyanusların seviyesi ise birkaç metre alçalmıştır.
Buzul arası devrelerde ise buzullar erimiş okyanus ve denizlerin
seviyesi yeniden günümüzdeki seviyelerine göre birkaç metre
yükselmiştir. İklimde oluşan bu değişimlerden ülkemizde etkilendiği
gibi özellikle Buzul Çağı (Pleistosen)nın dördüncü ve son buzul
döneminde (Würm) ülkemizdeki yüksek dağlar buzullarla kaplanmıştır.
Buzullar, yüksek dağları ve kutup bölgelerini şekillendiren başlıca
dış etkenlerdir. Bu alanlarda yağışlar kar şeklinde olur. Ancak
sıcaklık çok düşük olduğundan yağan karlar, kısmen eriyemeden üst
üste yığılır. Yıl boyunca ortadan kalkmayan bu karlara toktağan ya
da sürekli karlar denir. Bunların başladığı yere ise sürekli kar
sınırı adı verilir. Bu sınırın yüksekliği sıcaklık ve kar yağışı
değerlerine bağlı olarak değişir. Bu sınır, örneğin tropikal kuşak
dağları üzerinde 5000-6000 m arasından geçerken, Kuzey Kutup
Bölgesi'nde 500 m, Güney Kutup Bölgesi'nde ise 0 m yani deniz
seviyesinden başlar. Türkiye'de sürekli kar sınırı, batıdaki dağlar
üzerinde 2200-2400 m'lerden başlar. Bu seviye karasallığa bağlı
olarak ülkemizin doğusuna ve iç kısmına gidildikçe yükselmektedir.
Karadeniz Bölgesi'ndeki kıyı dağları üzerinde 2500 m, İç Anadolu'da
3500 m, Doğu Anadolu'da 4000 m'lerden geçer. Türkiye'de buzullara
bugün ancak sürekli kar sınırını geçen bazı dağlar üzerinde
rastlanır. Türkiye'de buzulların bulunduğu dağlar şunlardır:
Güneydoğu Toroslar'ın Hakkâri dağlık kütlesi üzerindeki Buzul (Cilo)
Dağ, Orta Toros-lar'da Aladağ ve Bolkar Dağları, Doğu Karadeniz
Dağları'ndan Kaçkar, Üçdoruk (Verçenik) Dağı, Orta Anadolu'da
Erciyes Dağı, Doğu Anadolu'da Süphan Dağı ve Büyük Ağrı Dağı'dır. Bu
dağlarımızın özellikle kuzey yüzlerinde buzullar çeşitli tiplerde
bulunur. Büyük Ağrı üzerinde zirveyi takke şeklinde kaplayan bir
örtü buzulu vardır. Bu buzuldan aşağıya doğru yaklaşık 10 buzul dili
sarkar. Hakkâri Dağlık yöresinde Buzul (Cilo) Dağı üzerinde birkaç
vadi buzulu ile birçok sirk buzulu bulunur. Aladağlar, Bolkar,
Erciyes ve Süphan buzulları küçük sirk buzulları şeklindedirler.
Dördüncü Zamanın ilk devresi olan buzul çağında Türkiye'de buzullar
bugünkünden çok daha geniş sahalar kaplamışlardı. Hatta yüksek dağ
alanlarında yer alan vadilerde çeşitli uzunlukta vadi buzulları
oluşmuştu. Bugün o devirden kalma buzullaşma izlerini ülkemizin
birçok dağında görmek mümkündür. Bu izlere Batı, Orta ve Güneydoğu
Toroslarda, Göller Yöresi'nde Davras, Barla, Dedegöl ve Sultan
Dağlarında, tüm Karadeniz Dağları'nda, Doğu Anadolu'da Mercan
Dağları, Keşiş Dağı, Mescit Dağı, Yalnızçam Dağı, Bingöl Dağı,
Marmara Bölgesi'nde Uludağ'da rastlanır. Bu izlerin bir kısmı buzul
aşındırma şekilleri (sirkler, sirk gölleri, hörgüç kayalar,
piramidal zirveler ve U şekilli vadiler), bir kısmı ise buzul
biriktirme şekilleri (farklı buzul taşlardan oluşan moren
setleredir.
Diğer Coğrafya Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız