Türkiye'de Sanayi
Coğrafya Türkiye'de Sanayi
Bu dersimizde türkiye'de sanayi gelişimi, türkiye'de sanayi coğrafya, türkiye'de sanayi kpss, türkiye'de sanayi konu anlatımı, türkiyede sanayi, türkiye'de sanayi sektörü gibi konuları ele alacağız.
Sanayi, ham ya da yarı işlenmiş maddelerin fabrika ve imalathane
gibi sanayi tesislerinde işlenerek kullanılır duruma getirilmesidir.
Türkiye'de sanayileşme konusunda ilk adım 17 Şubat 1923'te İzmir
İktisat Kongresi'nde atılmıştır. Kongre karar lan doğrultusunda özel
sermayenin gelişmesi ve güçlenmesi için 1924'te Türkiye İş Bankası
1925'te de Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur 1927'de çıkarılan
"Sanayi Teşvik Kanunu" ile sana yi etkinlikleri sınıflandırılmıştır.
1933-1938'den baş lamak üzere beş yıllık sanayileşme planları ile
kal kınma planlanmıştır. Uygulaması ancak 1963 yılın da başlanan
planlı dönemde halen "VII. Beş Yıllı Kalkınma Plânı" dönemi
sürdürülmektedir. 1923'd 342 olan sanayi tesisi sayısı, 1932'de
1473'e çil mış, 2000 yılı itibariyle günümüzdeki bu sayı 20 000
civarına ulaşmıştır. Sanayinin GSYİH (Gay Safi Yurt İçi Hasıla)
içinde payı 1950'de %13 dol; yında iken, 1990'ların başında bu pay
%31.6'ya k; dar çıkmıştır.
Ülkemizde de sanayi tesislerinin kurulması iç ham madde, sermaye,
enerji, iş gücü, ulaşım, p zarlama gibi koşullar gerekir. Türkiye'de
sanayi t sisleri, tüketim merkezlerine yakınlığı, ulaşım k laylığı,
hammadde kaynaklarına yakınlığı ve sc maye varlığı gibi etkenlerden
dolayı bazı bölgeli de yoğunlaşmıştır. Marmara, Ege ve Akdeniz
bgelerimiz bunların başında gelir. Bunların içinde de sanayi
etkinliklerinde başta İstanbul olmak üzere Bursa ve Kocaeli illerini
kapsayan bir toplulaşma söz konusudur. Ayrıca,
Zonguldak-Karabük-Ereğli civarı Karadeniz Bölgesi'ndeki; Ankara,
Kırıkkale, Konya, Kayseri, Eskişehir, Kütahya İç Anadolu'daki;
Malatya, Elâzığ ve Erzurum Doğu Anadolu'daki; Gaziantep, Diyarbakır,
Batman Güneydoğu Anadolu'daki sanayi merkezlerimizdir.
Türkiye'deki Başlıca Sanayi Kolları
Ülkemizde gıda sanayi, tekstil sanayi, kimya sanayi,
demir-çelik, metal, makine sanayi, çimento, cam ve seramik sanayi,
orman ürünleri sanayi faaliyet halindedir.
1. Gıda sanayi: Un ve unlu gıdalar, yağ, süt ve süt ürünleri,
şeker, çay, konserve, içki sanayi gibi kollara ayrılır.
Un ve unlu gıdalar sanayi, bugünkü modern değirmenler olarak
düşünülebilir. Un, makarna, irmik, bisküvi, nişasta gibi tahıla
dayalı olan fabrika ve tesislerdir. Bunlar, öncelikle İç Anadolu
Bölgesi'nde ve büyük kentlerimizdeki fabrikalarda toplanmıştır.
Yağ sanayini zeytinyağı, ayçiçeği, mısır, haşhaş, soya fasulyesi,
keten, kenevir, ceviz, fındık ve pamuktan elde edilen çeşitli
bitkisel yağ fabrikaları oluşturur. Zeytinyağı fabrikaları Edremit
ve Ayvalık çevresinde; ayçiçeği yağı fabrikaları ise Marmara
Bölgesi'nde özellikle Trakya'da yaygındır.
Süt ve süt ürünleri sanayine dayalı olarak, 1963'te kurulan Türkiye
Süt Endüstrisi Kurumu (SEK), 1970'lerden sonra İzmir, Balıkesir'de
ise özel sektöre ait çeşitli tesisler kurulmuştur.
Şeker sanayinin ülkemizdeki ilk temelleri 1926'da Alpulu ve
Uşak'taki fabrikalarla atılmıştır. Halen ülkemizde 24 adet şeker
fabrikası bulunur.
Çay sanayi, ilk olarak devlete ait 1947 yılında Rize'deki iki çay
fabrikasında faaliyete geçmiştir. Doğu Karadeniz Bölümü'nde devlete
ve özel sektöre ait 50'den fazla çay fabrikası vardır.
Konserve sanayi olarak, son yıllarda seracılığın da ülkemizde
gelişmesi ile daha çok salça, meyve suyu, reçel yapımına doğru
kaymış olduğu görülür. Bu tesisler Bursa, İzmir, Erdek'te yer alır.
Bu alanlara, balık ürünleri konserveciliğinin yaygın olduğu Gelibolu
ve Çanakkale de eklenebilir.
Et ve et ürünleri sanayimize dayalı olarak, Et ve Balık Kurumu
1952'de kurulmuştur. Erzurum, Ankara, İstanbul, Elâzığ, Kars,
Manisa, Van'da bu kuruma ait et kombinaları vardır. Son yıllarda
özel sektörce açılan birçok et ve etten yapılan ürünleri işleyen
birçok fabrika vardır.
İçki sanayi, ülkemizde ilk olarak cumhuriyet öncesinde 1890'da
İstanbul-Şişli'deki Bomonti semtinde kurulan bira fabrikasında
başlar. 1940'da tüm bira fabrikaları TEKEL tarafından satın alınır.
Şarap üretimi, 1927'den başlayarak öncelikle TEKEL tarafından 20'ye
yakın şarap fabrikası ve imalathanesinde yapılmaya başlanır. Bugün
gerek bira ve gerekse şarap üretimi ile ilgili özel sektöre ait
birçok tesis bulunmaktadır. 1922'de İstanbul Paşa-bahçe'de ispirto
ve ispirtolu içkiler fabrikası; 1930'da İstanbul Mecidiyeköy'de
likör fabrikası; 1931'de Diyarbakır, 1933 Gaziantep, 1967'de
Tekirdağ'da rakı fabrikaları kurulmuştur.
Tütün sanayimiz, yaprak tütününden sigara, puro, pipo tütünü
üretimine dayanır. Türkiye'de yakın zamana kadar sigara fabrikaları,
TEKEL Fabrikası tarafından devlet yönetiminde bulunuyordu. Bu
fabrikalarımız istanbul, İzmir, Samsun, Malatya, Bitlis, Adana ve
Tokat'tadır. Son yıllarda özel kesim tarafından da birçok sigara
fabrikası kurulmuştur.
2. Tekstil sanayi: Ülkemizdeki dokuma, giyim ve deri
sanayilerini kapsar. 1930'larda ilk defa devlet tarafından İzmir,
Aydın, Manisa, Adana ve Malatya'da dokuma fabrikaları kurulmuştur.
Türkiye'de tekstil (dokuma), başta gelen sanayi kollarından olup,
önemli ihraç ürünlerimiz arasındadır. Aşağıda tekstil sanayi
kolundaki fabrikalarımızın bulunduğu yerler sıralanmıştır:
Dokuma sanayi: Pamuklu dokuma fabrikaları İstanbul, Adana,
Antalya, Tarsus, Aydın, İzmir, Nazilli, Malatya, Kayseri, Konya,
Konya-Ereğli, Karaman, Manisa, Uşak, Adıyaman, Erzincan'da bulunur.
Yünlü dokuma fabrikaları İstanbul, Hereke, Bursa, İzmir, Kayseri,
Kula, Siirt, İsparta, Uşak, Gördes, Manisa'dadır. İplik dokuma
fabrikaları Bursa, Gemlik, Çerkezköy, Hatay ve İstanbul'dadır.
Hazır giyim (konfeksiyon) sanayi İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa,
Çerkezköy (Tekirdağ) ve Ada-na'da gelişme göstermiştir.
Deri sanayi daha çok İstanbul (Tuzla), İzmir, Gerede ve Bolu'da
gelişmiştir. Ayakkabı atölye ve fabrikaları İstanbul, Bursa,
Erzurum, Kars, Van'da yaygındır.
Ayrıca, halıcılık ise İsparta, Gördes, Demirci, Hereke, Kayseri,
Bünyan, Ladik, Uşak, Kula, Konya, Kırşehir, Sivas'ta görülür.
3. Kimya sanayi: Ülkemizde petro-kimya, ilâç, sunî gübre,
sabun ve deterjan, lâstik, boya sanayilerini içeren çok kapsamlı bir
sanayi koludur.
İpraş (İzmit), Aliağa (İzmir), Ataş (Mersin), Kırıkkale (Orta
Anadolu) ve Batman'da ham petrol işleme tesisleri bulunur. Plâstik
sanayi, İstanbul, İzmit, Bursa, İzmir, Kayseri, Adana, Gaziantep'te
bulunur. ilâç sanayi, 130'dan fazla fabrika ile çoğunluğu Ankara,
İstanbul, Adapazarı ve İzmir'de toplanmıştır. Suni gübre ve tarım
ilâçları fabrikaları Bandırma, İstanbul, Kütahya, İzmir, Elâzığ
(Sivrice), Mersin, İzmit, Urfa, Karabük, Samsun ve Adana'da bulunur.
Sabun ve deterjan sanayi İstanbul, İzmir, Ankara ve Gaziantep'de
gelişmiştir. Lâstik sanayi olarak uçak lastiği Kırşehir, oto lastiği
Adapazarı'nda gelişmiştir.
Boya üreten fabrikalar İzmir, Mersin, İstanbul ve İzmit'te bulunur.
4. Demir-çelik, metal, makine sanayi: Demir
cevherinin işlendiği, Zonguldak-Ereğli (Erdemir), Karabük (Kardemir)
ve İskenderun (İsdemir)'da demir-çelik tesislerimiz vardır. İlk
demir-çelik fabrikamız Karabük'te 1937'de kurulmuştur. İzmir'de özel
kesim tarafından İzmir demir-çelik fabrikası da kurulmuştur. Maden
çıkarma ile ilgili birçok tesisimiz vardır. Örneğin; bakır Murgul'da,
alümiyum Seydişehir'de, çinko-kurşun Kayseri'de, ferro-krom
Antalya'da ve Elâzığ'da çıkarılıp işlenir.
Makine imalât sanayi olarak, askerî araçlar Kırıkkale'de; tank ve
palet yapımı Adapazarı'nda; gemi yapımı Haliç-Taşkızak, Pendik'te
(İstanbul) ve Gölcük; lokomotif Kayseri, Sivas ve Eskişehir'de;
vagon Adapazarı'nda üretilir.
Otomotiv sanayi Bursa'da Tofaş ve Oyak-Re no, İstanbul'da Ford-Otosan,
İzmir'de Opel, BMC ve Adapazarı'nda Toyota otomobil ve yük taşıt
fabrikaları bulunur.
5. Çimento, cam ve seramik sanayi: Çimento sanayinde ilk
fabrikalar Ege Bölgesi'nde kurulmu ve bunu diğer bölgelerdekiler
izlemiştir. Bu çimento fabrikalarımız İzmir, Söke (Aydın), Afyon,
Bartır, Bolu, Ünye (Ordu), Trabzon, Adana, Tarsus, Pınarhisar
(Kırklareli), Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Elezığ, Aşkale
(Erzurum)ve Ankara'da bulunur. Bfabrikaların toplamı 30'a yakındır.
Ülke gereksinir karşılandığı gibi ihraç da edilir. Tuğla ve kiremit
fabrikaları ise Samsun, Esh şehir, Adapazarı, İzmir, Konya,
İstanbul, Bolu'c kurulmuştur. Cam sanayi olarak Paşabahçe
(İstanbul), İzmit, Kırklareli, Bursa'da şişe-cam fabrikaları; Ça;
rova, Mersin ve Sinop'ta oto camı fabrikaları bulnur.Kütahya'da
porselen; İzmir, Çan (Çanakka ve Bozöyük (Bilecik)'te seramik ve
fayans fat kalan mevcuttur.
6. Orman ürünleri sanayi: Ağaç ürünlerine elde edilen
kereste, mobilya, selüloz, kâğıt ve man ürünleri bu sanayi dalının
kapsamındadır. Türkiye'de ilk kereste fabrikası 1923'te I lu'da
kurulmuştur. Cide (Kastamonu), Düzce, Etın, Devrek, Yenice, Ayancık,
Bafra, Rize, Ordu, Ardeşen, Borçka ve Demirköy (Kırklareli)'de
kereste fabrikalarımız vardır. Manisa, Karabağlar (İzmir), Siteler
(Ankara), inegöl (Bursa), Düzce, Dudullu (İstanbul)'da mobilya yapım
fabrika ve tesisleri vardır.
Ülkemizde devlet kuruluşlarından SEKA'ya bağlı ilk kâğıt fabrikası,
1934'te İzmit'te kurulmuştur. Aksu (Giresun), Paşaköy, Çaycuma ve
Bartın, Dalaman (Muğla), Taşucu, Bolvadin (Afyon), İzmit, Balıkesir,
kağıt fabrikalarımızın bulunduğu merkezlerdir.
Diğer Coğrafya Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız