Türkiye Jeomorfolojisi
Coğrafya Türkiye Jeomorfolojisi
Bu dersimizde türkiye jeomorfolojisi ders notları, türkiyenin jeolojik özellikleri, türkiye'nin jeolojik oluşumu, türkiye jeomorfolojisi konu anlatımı gibi konuları ele alacağız.
TÜRKİYE'NİN DAĞLARI
1. Orojenik Hareketlerle Oluşan Dağlar:
Dış kuvvetlerin etkisiyle yeryüzünden aşınan malzemeler deniz
çanaklarında biriktirilir. Bu tortul tabakalar yan basınçların
etkisiyle sıkıştırılır, su yüzeyine çıkar ve kıvrımlı dağlar oluşur.
Bu olaya orojenez (dağ oluşumu) adı verilir. Ülkemizde yer alan
Kuzey (Karadeniz dağları) ve Güney (Toros-lar) III. zamanda Tethis
denizinde biriken tortulların kıvrılması sonucu oluşmuşlardır.
2. Volkanik Dağlar
Yerin derinliklerindeki kızgın ve erimiş durumdaki magmanın, yer
kabuğu içindeki boşluklara sokulması veya yeryüzüne çıkması
faaliyetlerine volkanizma denir.
Ülkemizde volkanik hareketler daha çok III. zaman sonlarında ve IV.
zaman başlarında oluşmuştur. Volkanik dağların çoğu D. Anadolu ve İç
Anadolu
bölgelerinde yer alır. Sebebi ise bu bölgede kırıkların ve kırıklı
yapının fazla olmasıdır.
Volkanik dağlar:
* İç Anadolu'da Q Erciyes, Melendiz, Hasan dağı, Karadağ, Meke.
* D. Anadolu'da D Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Tendürek, Süphan, Nemrut,
Aladağlar
Volkanik dağlar genellikle K.doğu- güneybatı doğrultulu
azalmaktadırlar. Ayrıca Batı Anadolu'da (Ege) Kula ve Yunt dağlarıda
ülkemizin en genç volkanik arazilerin bulunduğu sahalardır.
Türkiye'de en son gerçekleşen volkanik faaliyet Nemrud dağıdır ve
15. yy'a kadar devam etmiştir.
Hatay- Hassa, Nevşehir-ürgüp, Kars- Ardahan civarında volkanizma
sonucu oluşmuş tüf platoları vardır.
B. TÜRİYE'NİN PLATOLARI
Akarsular tarafından derince yarılmış, hafif engebeli yüksekte
kalan düzlüklere plato denmektedir. Ülkemiz, genel anlamda bir plato
görüntüsü
sergilemektedir. Türkiye'deki platoların büyük bir bölümü deniz
seviyesindeki düzlüklerin, epirojenik hareketlere bağlı olarak
toptan yükselmesiyle oluşmuştur.
Platolar oluşumlarına göre üç gruba ayrılır.
a. Karstik Platolar:
Kalkerli kayaların (jips, kayatuzu) oluşturduğu yüksekte kalmış
yüzeylerin akarsular tarafından parçalanmasıyla (eritilerek)
oluşmuşlardır.
* Güney Anadolu'da (Akdeniz) Taşeli Platosu
* İç Anadolu'da Obruk Platosu
* Güneybatı Anadolu'da Teke Platosu bu şekilde oluşmuş Karstik
Platolardır.
b. Volkanik Platolar:
Volkandan çıkan lavların oluşturduğu yüzeylerin akarsularla
parçalanması sonucu oluşur. * Doğu Anadolu'da Erzurum- Kars Platosu,
Ardahan Platosu * iç Anadolu'da Niğde- Kayseri Platosu bu şekilde
oluşmuşlardır.
c. Peneplenmlş (Yontulmuş) Platolar:
Platoların, akarsu ve seller ile aşındırılarak deniz seviyesine
kadar indilmiş eski aşınım şekilleridir. Bazılarının yükseltileri
çok azdır. (Çatalca- Kocaeli, Safranbolu gibi)
Bazıları ise tabakaların durumundan (sertliğinden) dolayı fazla
aşınamamış, yüksekte kalan platolardır.
* Batı Anadolu'da, Uşak
* Güneybatı Anadolu'da, Menteşe yöresi
* İç Anadolu'da, Cihanbeyli, Haymana, Bo-zok, Uzunyayla
* Güneydoğu Anadolu'da, Gaziantep, Ş. Urfa-Viranşehir, Mardin-
Midyat
C. TÜRKİYE'NİN OVALARI
Çevrelerine göne alçakta kalan, akasular tarafından yarılmamış,
hafif dalgalı ve geniş düzlükl-lerdir. Ülkemizdeki ovalar yerlerine
ve özelliklerine göre iki gruba ayrılır.
1 - Kıyı Ovaları
Akarsuların denize döküldükleri yerde taşıdıkları malzemeyi, akarsu
ağzında biriktirmesiyle oluşurlar. Bu tür ovalara delta ovaları
ismide verilmektedir. Yükseltileri fazla olmamakla birlikte 0-250 m
arasında değişir.
Başlıcaları:
* Çukurova D Seyhan - Ceyhan nehirleri ağ zında,
* Bafra D Kızılırmak ağzında,
* Çarşamba D Yeşilırmak ağzında,
* Silifke Q Göksu ağzında oluşmuşlardır.
Ayrıca Batı Anadolu'da Gediz, Bakırçay, Bü
yûk Menderes ve Küçük Merderes grabenleı
ağzında da delta oluşmuştur.
2. iç Ovalar
Türkiye'nin iç bölgelerinde oluşan ovaların çc ğu, yerkabuğu
hareketleri sırasında çöken sahala rın akasular tarafından
doldurulmasıyla oluşmuş lardır. Oluşumlarına göre yedi gruba
ayrılmaktadı
4. Tektonik (Çöküntü) Ovalar:
Yer hareketleri sırasında çöken kısımlarır akarsular ve sel
suları ile doldurulması sonuç oluşmuş ovalardır.
Ülkemizde Tektonik ovalar, Fay zonları ile par; lellik
göstermektedir. Tektonik ovalar, Kuzey Anadı lu (Kaf), Doğu Anadolu
(DAF) ve Batı Anado (BAF) fay hatlarıyla beraber dağılış
göstermekted
Başlıcaları:
* Erzincan, Suşehri, Niksar-Erbaa, Taşov Turhal, Kargı, Tosya,
İlgaz, Gerede, Bol Düzce, Adapazarı, Bursa, Pamukova, Kar cabey,
Balıkesir. Bu ovalar Kuzey Anadolu Fay hattı üzerim yer alırlar.
* Maraş, Islahiyye- Hassa, Amik, Malatya
DAF hattında yer alırlar. ^ Bakırçay, Gediz, Büyük Menderes, Küç
Menderes Q BAF hattında yeralır. Bolvadin, Dinar, Akşehir, hatların
dışındaki tektonik ovalardır.
b. Vadi boyu ovaları: Ülkemizdeki büyük akarsuların boylarında
oluşmuş düzlüklerdir. Yer yer genişleyip daralan bu ovalar,
akarsuyun özelliklerine bağlı olarak gelişirler. Erzincan'da Karasu
vadisinde Tercan Ovası örnek olarak gösterilebilir.
c. Hafif yarılmış birikim ovaları: Bu ovalar daha önceki vadi
tabanlarının alüvyonlarla dolması sonucu oluşmuşlardır. Bu dolma
sonucunda inişli çıkışlı görüntüleriyle dikkati çeken sübsidans
(çökelme) sahalarıdır. Örneğin; Trakya'nın iç kesiminde Ergene
Nehri'nin suladığı Ergene Ovası'ndaki alüvyon kalınlığı 6000 m'yi
bulur. Orta Anadolu'da Tuz Gölü çanağı, Doğu Anadolu'da İğdır ve Dil
ovaları ile Güney Anadolu'da Çukurova aynı mekanizma ile oluşmuş
ovalardır.
ç. Dağ eteği ovaları: Dağ yamaçlarındaki birikinti konilerinin ve
yelpazelerinin birleşmesiyle oluşmuş tarım yapılabilen dalgalı
düzlüklerdir. Uludağ'ın eteğindeki Bursa Ovası, İç Anadolu'da Sultan
Dağları'nın Akşehir'e bakan doğu yamaçlarının önünde gelişmiş olan
Akşehir Ovası, özellikle Batı Anadolu grabenlerinin yani enine
vadilerinin her iki kenarındaki gelişmiş olan birikinti koni ve
yelpazelerinin oluşturduğu sahalar, tipik dağ eteği ovalarıdır.
d. Eski göl tabanı ovaları: İç Anadolu III. Zaman'ın sonlarındaki
Miosen'de, sığ göllerin istilâsına uğramıştır. Bu göllerin
tabanlarında biriken tortullar, sonradan Neojen göl depolarını
oluşturmuşlardır. Bu eski göl tabanı ovalarının en tipik örnekleri
Konya, Ereğli, Karapınar ve Tuz Gölü havzalarını çevreleyen dairenin
içinde yani Orta Anadolu'da bulunur.
e. Karstik ovalar: Bunlar, genelde kireçtaşlı kayaların bulunduğu
karstik bölgelerdeki polye çanakları içinde oluşur. Bu tip ovalara
ülkenin güney batısından birçok örnek verilebilir. Teke Yarımadası,
Göller Yöresi ve Orta Toroslar üzerinde birçok
karstik ova bulunur. Bunlar içindeki en tipik örnekler şunlardır:
Burdur-Antalya arasında Kestel;
Eğirdir Gölü güneyinde Eğirdir-Boğazova-Kovada;
Beyşehir Gölü güneyinde Eynif ve Gembos; Teke Yarımadası'nda Bozova,
Korkuteli, Gölhisar, Elmalı ovaları; daha batıda Muğla, Ula,
Yerkesik, Tefenni ve Acıpayam ovaları.
f. Lâvların oluşturduğu ovalar: Özellikle volkanlardan çıkan lâv ve
tüflerin birikmesi sonucunda oluşmuş volkanik ovalardır. Bu tip
ovalar, genelde ülkemizde Doğu Anadolu' da yaygındır. En tipik
örnekleri Malazgirt, Muradiye, Çaldıran ve Muş ovalarıdır.
Diğer Coğrafya Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız