İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Bu dersimizde islamiyet öncesi türk tarihi, islamiyet öncesi türk tarihi konu anlatımı, islamiyet öncesi türk devletlerinin özellikleri, islamiyet öncesi türk tarihi kültür ve medeniyet, islamiyet öncesi türk tarihi ders notları gibi konuları ele alacağız.
Türk adının güçlü, kuvvetli ya da türeyen çoğalan anlamında
olduğuna dair iki görüş yaygındır. Türklerin ilk ana yurdu Orta
Asya'dır.
Hazar Denizi
Sibirya
ORTA ASYA
Kingan Dağlan (Çin)
Himalaya Dağ Sırası
Orta Asya'da Türkler yüksek bir uygarlık seviyesine yükselmişler,
ancak göç etmek zorunda kalmışlardır.
Göç etmeyip ana yurtta kalan Türkler Hun, Göktürk ve Uygur
devletlerini kurmuşlardır.
Göçlerin Nedenleri
Orta Asya iklim ve toprak koşullarının tarım ve hayvancılığa
elverişsiz hâle gelmesi. Nüfus artışı ile geçim kaynaklarının
yetersiz kalışı.
Türk toplulukları arasındaki anlaşmazlıklar sonucu çıkan savaşlar.
* Moğol ve Çin başta olmak üzere, dış baskılar. Dünya hakimiyeti
düşüncesi, yeni ülkeler fethetme ve yurt edinme düşüncesi.
* Hayvan hastalıkları.
Başa geçmek için Han'ın çocukları arasında yaşanan mücadeleler.
Göçler milât öncesinden başlar, Milâttan sonra da sürer.
Milattan Önceki Göçler: Çin'in Kansu ve Or-dos bölgelerine
Mezopotamya, Anadolu ve Ege Bölgesine, Yakut ve Çuvaşlar Sibirya'ya
göç ettiler. Bazı boylar Hindistan'ın indus ve Pencap bölgelerine
gittiler. Türkler gittikleri yerlerin halklarını Cilâlı Taş ve Maden
Devrine çıkarmış, hayvan evcilleştirmeyi, ekip biçmeyi, maden
işlemeyi öğretmişlerdir. Kendi adlarıyla yerleşim yeri kuran Türk
kültürü geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.
Milâttan Sonraki Göçler: Güneye ve batıya devam etti. Batıya
göç edenlerin bir kısmı Hazar Denizi ve Karadeniz'in kuzeyinden Orta
Avrupa ve Balkan Yarımadası'na geldiler. XI. yy.'da ise İran
üzerinden Anadolu'ya geldiler.
Türk Tarihinin Özellikleri
Atlı ve göçebe hayat yaşamışlardır.
Çoğunlukla hayvan figürleri ile eserler yapmışlardır.
Ruhban sınıfı, kölelik, sömürge ve derebeylik anlayışı ve uygulaması
yoktur.
»* Değişik coğrafî alanlarda ve değişik ülkelerde devletler
kurmuşlardır.
İklim şartlarının zorluğu ve atlı göçebe olmaları bağımsızlık
duygusunu ortaya çıkarmış, teşkilatçılık ve savaşçı karakter
kazandırmıştır.
Çoğunlukla ikili teşkilât kullanmışlardır. Bu da doğu ve batı olmak
üzere ülkenin ikiye ayrılmasıdır. Doğu her zaman kutsal
sayıldığından yönetimde tahta çıkma şansı yüksek velihat vardır.
Batıyı askerî nitelikli kişiler yabgu unvanıyla yönetir. Merkezde
hakan vardır.
İslamiyet öncesi ilk kurulan Türk Devletlerinin en büyükleri 5
tanedir.
1. ASYA HUN (BÜYÜK HUN) DEVLETİ
Merkezi Ötüken olarak Orhun ve Selenga nehirleri kenarında
kuruldu. Türkler tarafından kurulduğu bilinen ilk devlettir. Bilinen
ilk hükümdar, Teoman'dır. Çinliler Hun saldırılarını önlemek için
Çin Seddi'ni yaptılar. Mete Döneminde devlet en güçlü dönemini
yaşamıştır. Bölgedeki kavimleri bir bayrak altında toplamış ve Türk
ordu teşkilatının temeli olan onlu sistemin temelini atmıştır.
Toprak devletin temeli ve köküdür, milletin malıdır anlayışını
getirdi ve yerleştirdi. Hunlar onun zamanında imparatorluk hâline
geldiler.
Mete Han'ın ölümünden sonra Çin baskısı ve entrikaları ile İpek Yolu
Çin'e kaptırılmış, taht kavgaları ve askeri bakımdan Çinliler'in
Türkleri taklit etmeleri ile baş edemeyen Hunlar önce doğu - batı,
sonra kuzey - güney olarak ikiye ayrılmışlardır.
Bir kısmı yerinde kaldı. Ardından Çin'e Katıldı.
• Çin'e Katılmak istemeyenler Batı'ya göç ettiler.
• Kavimler Göç'üne sebep oldu.
• Avrupa Hun Devletini Kurdu.
Kuzey Hun
ASYA HUN
Güney Hun
Bir kısmı yerinde kaldı Ardından Çin'e katıldı.
Çin'e Katılmak istemeyenler Güney'e inip Ak-hun (Eftalit) Devletini
Kurdu. (Afganistan'da)
KAVİMLER GÖÇÜ
Hakanları Balamir komutasındaki Kuzey Hun larından bir kısmının
Karadeniz'in kuzeyinden ge çerek buradaki Barbar kavimleri göçe
zorlamaları dır (375).
Sonuçları
Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrıldı (395).
Bugünkü Avrupa milletleri oluştu.
• Avrupa 100 yıl kadar karışıklık içinde kaldı.
Avrupa'da 14. yüsyûûm 1i» yötv.la tedlar sür<s©§k 1©® yıl
savaşlarımla karıştınl-mamalıdır.
İlkçağ sona erdi, Orta Çağ başladı.
Feodalite (Derebeylik) ortaya çıktı.
Avrupa Hun Devleti kuruldu.
Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı.
2- AVRUPA HUN DEVLETİ
Kurucusu Balamir'dir. Avrupa'da kurulan ilk Türk devletidir.
Kuzey Hunları tarafından Macaristan'da kurulan devlet en güçlü
dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Attila Dönemi
Doğu Roma'yı (Bizans'ı) vergiye bağlayan Attila Batı Roma seterine
çıktı. Ancak Papa'nın isteği üzerine barış yaparak geri döndü.
Ölümünden sonra taht kavgaları ve dış baskılar sonucu yıkıldı..
3- I. GÖKTÜRK DEVLETİ
552'de Avarlar'ı yenen Göktürkler'in kökenleri Hunlar'a
dayanıyordu. Tarihte Türk adını kullanan ilk devlettir. Asya
Hunları'ndan sonra ikinci kez Orta Asya'da siyasî birliği sağlamış,
devlet yönetiminde ikili teşkilâtı uygulamışlardır. Kendilerine ait
alfabeleri vardır.(Göktürk Alfabesi) Türkçe'nin tarihte görülen ilk
alfabesidir. Çin entrikaları ve taht kavgaları ile önce doğu - batı
olarak ikiye ayrılıp Çin hakimiyetine girdiler. Batı Türkistan'ı
Türkleştirenler. Ergenekon Destanı Göktürkler'e aittir, islamiyet
öncesinde kurulmuş Türk Devletleri içinde sınırları en geniş Türk
Devleti'dir.
4- II. GÖKTÜRK (KUTLUK) DEVLETİ
Çin hakimiyetindeki Göktürkler Kutluk Kağan liderliğinde devlet
kurdular. En güçlü devirleri Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve Vezir
Tonyukuk zamanında yaşadılar. Bu üç devlet adamı adına dikilen Orhun
Abideleri o dönemin en önemli kültür mirasıdır. Göktürkler'in siyasî
ve sosyal hayatı hakkında bilgi veren ilk Türkçe eseridir. Bilge
Kağan'dan sonra iç çekişmelerle zayıflayan devlet Basmil, Karluk,
Uygur isyanıyla yıkılmıştır.
5- UYGURLAR
Karluk, Basmil ve Uygurlar tarafından 744'de kuruldu, ipek Yolu
ticareti yaparak Çin'le iyi ilişkiler kurdular. Mani dinini seçerek
savaşçı özelliklerini kaybettiler. Bu yüzden varlıklarını uzun süre
devam ettiremediler. Kırgızlar devlete son verince Moğollar'ın
yaşadığı bölgeye göç ettiler ve Moğol-lar'ın Türkleşmesini
sağladılar. Budizm'i benimseyen Uygurlar ile İslamiyet'i yaymak
isteyen Kara-hanlılar mücadele ettiler. Yerleşik hayata geçen
Uygurlar ilk defa kent ve kasaba kurup mimari alanda eserler
vermişlerdir. Kendilerine ait alfabe oluşturmuşlardır. Yaradılış
Destanı onlara aittir, ilk kez matbaa ve kağıdı kullanan Uygurlar,
siyasî alandan çok kültürel alanda isimlerini duyurmuşlardır.
Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.
DİĞER TÜRK BOYLARI
Avarlar: İstanbul'u kuşatan ilk Türk boyudur.
Oğuzlar: İslâmiyet'i topyekün seçmiş Selçuklu ve Osmanlı
Devleti'ni kurmuşlardır.
Türgişler: Emevîler'le mücadelelerinin ana nedeni Orta
Asya'yı İslâm hakimiyetine sokmamak içindir. Türk tarihinde ilk
parayı kullandılar.
Peçenekler: Balkanlar'a geldiler. Malazgirt Sa-vaşı'nda
Selçuklular'a yardım ettiler.
Kartuklar: islâmiyet'i topyekûn seçen ilk Türk boyudur. Talaş
Savaşı'nın kazanılmasında ve Ka-rahanlı Devleti'nin kurulmasında
önemli rol oynadılar.
Kumanlar (Kıpçak): X. yy.da Doğu Avrupa'ya gelen Kumanlar Ruslarla
mücadele ettiler. Oğuz -Kıpçak savaşları Dede Korkut Destanı'nda yer
alır.
Bulgarlar: Tuna Bulgarlar'ı Hristiyanlığı, Volga (İtil)
Bulgarları islâmiyet'i seçtiler.
Hazar: Yöneticileri Türk, din bakımdan Musevî-dirler. Bölgede
sağladıkları huzur ve güvenden "Hazar Barış Çağı" olarak
adlandırılmıştır.
Sibirler: Sibirya ve Kafkasya'da yaşayıp Sibirya'ya adlarını
vermişlerdir.
Kırgızlar: Ötügen'de kurdukları devletlerini Moğollar yıkınca
bölge Moğollar'ın eline geçti. Türk edebiyatının en uzun destanı
Manas Destanı onlara aittir.
Akhunlar: Afganistan ve Kuzey Hindistan'da etkili oldular.
Macarlar: Doğu Avrupa'da devlet kurdular. Hristiyanlığı
seçtiler.
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Hükümdarlık: Han, Hakan, Kağan, Sanyü unvanlarını kullandılar.
Hükümdarlığın Gök Tanrı tarafından verildiğine inanırlardı. Devlet
yönetme yetkisi olan Kut, kan yoluyla babadan oğula geçerdi. "Ülke,
hanedanının ortak malıdır anlayışı Türk devletlerinin taht
kavgalarıyla kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.
Aileler obaları, obalar boyları, boylar devleti (il, oluştururdu. Bu
sayede kolaylıkla devlet kurulabili yordu. Kurultay (toy ya da
kengeş meclisi) adlı da nışma meclisi vardı. Üyeleri boy beyleriydi.
Siyasî askerî, ekonomik kararlar alırdı. Hükümdarın yetki leri
kısıtlı idi. Yönetimde hükümdar eşi olan hatun lar da söz sahibi
idi. Devlet meclisine katılır, elç kabul ederdi.
Devlet ve toplum yaşayışında kullanılan baz terimler şunlardır:
Tarkan: Hakan'a idarî ve askerî işlerde yardım cı olan üst
düzey memur.
Tudun: Vergi memuru
Bitikçi: Dış işleri yürüten kişi
Yuğ: Dini tören (yas ayini)
Kurgan: Mezarlar
Balbal: Ölen kişinin savaşta öldürdüğü kişi kc dar dikilen
heykel
Ayukı: Hükümet
Aygucı: Başbakan
Buyruk: Bakan
Şad: Boylara gönderilen yönetici Yabgu: Hükümdarın kardeşi
HUKUK
Yazılı hukuk yoktur. Devlet ve toplum işleri düzenleyen
kurallara töre denilirdi.
ORDU
Türk Ordusunu Çin, Roma, Bizans, Rus, M ğollar örnek
almışlardır. Ordu onlu sisteme gc düzenlenirdi. Kadın erkek herkes
asker sayılın Genellikle atlı birliklerden oluşurdu. Savaşlar hilâl
taktiği (Turan taktiği) uygulanırdı.
DİN VE İNANIŞ
Göktanrı inancı Türkler arasında en yaygın olan dindir. Mani dini,
Hristiyanlık, Şamanizm, Totemizm, Budizm, Musevîlikde kabul
ettikleri dinlerdi. Avrupa'ya göç eden Türk boyları Hristiyanlığı
kabul ederek Türklük özelliklerini yitirmişlerdir. Avrupa'ya göç
eden Türkler;
Hristiyanlığı kabul etmeleri
Orta Asya ile bağlarının kesilmesi
* Nüfus azlığı
* Bizans entrikaları sonucu Türklük özelliklerini yitirdiler.
EDEBİYAT
Daha çok sözlü edebiyat gelişmiştir. En eski edebiyat ürünü
destanlardır, ilk alfabeler Göktürk ve Uygur alfabesidir.
Diğer Tarih Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız