AMA, FAKAT, ANCAK, LAKİN BAĞLAÇLARI, ÖZELLİKLERİ, CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR KONU ANLATIMI
Bu dersimizde AMA, FAKAT, ANCAK, LAKİN BAĞLAÇLARI, ÖZELLİKLERİ, CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR KONU ANLATIMI, BAĞLAÇLARIN ÖZELLİKLERİ KONU ANLATIMI gibi konuları ele alacağız.
-Biri olumlu, diğeri olumsuz yargı bildiren iki cümleyi birbirine
bağlar.
-Bu bağlaçla aynı görevde kullanılabilen öteki bağlaçlar
şunlardır: Ancak, yalnız, fakat, lakin, zira...
Örnek:
Çok ısrar ettim ama (fakat, ancak, lakin, zira) kararını
değiştiremedim.
-Bu bağlaçların iki sıfatın arasına girmesi ya da iki yargı
arasında “koşul ilgisi” kurması a mümkündür.
Örnek:
Güneşli; fakat serin bir gün geçirdik bugün.
İstediğin yere gidebilirsin; ama saat ondan önce evde ol.
Karışık Örnekler:
=>
Bu adam zengin ama cimri. (karşıtlık)
=>
Sınava çok iyi hazırlandı ama üniversiteyi kazanamadı. (karşıtlık)
=>
Her sabah spor yapıyor ama zayıflayamıyordu. (karşıtlık)
=>
Zamanında gelmezsen giderim ama. (bilgi yelpazesi.net) (uyarı)
=>
Para vereceğim ama harcamayacaksın! (koşul, şart)
=>
Dışarı çıkabilirsin ama eve erken döneceksin. (koşul, şart)
=>
Seninle sinemaya gelirim ama işim olmazsa. (koşul, şart)
=>
Bu kitabı sana alacağım ama okuyacaksın. (koşul, şart)
=>
Dışarıda soğuk ama çok soğuk bir hava var. (koşul, şart)
=>
Büyük ama çok büyük bir bahçesi vardı. (koşul, şart)
=>
Güzel ama güzel bir söz söyledi. (pekiştirme)
=>
Arkadaşının kalbini kırdı ama çok pişman oldu. (neden)
=>
O gün okula gelemedim çünkü çok hastaydım. (sebep)
=>
Bu maçı kazanacağız hatta şampiyon olacağız.(pekiştirme)
=>
Onunla konuşurum fakat fikrim yine de değişmez.
=>
Filmi seyredebilirsin ancak yarın erken kalkmalısın.
=>
Başarı hakkınız; ama terlemeniz gerekecek.
=>
Onu seviyorum; fakat o beni sevmiyor.
=>
Çok çalışıyor; yalnız başaramıyor.
=>
Saatlerce bekledim; ancak sizi göremedim.
=>
Bana kızmış; fakat ben onu üzmedim.
=>
Ali gelmedi; lakin onu çağırmıştım.
=>
Çok üzüldü; ama bu işe sevinmeliydi.
DİKKAT!.. EDATLAR İLE BAĞLAÇLARI KARIŞTIRMAMAK İÇİN:
1.
Edatlar cümlenin bir öğesi olurken, bağlaçlar bir öğe özelliği göstermez. (Öğe
içinde yer alabilirler).
Sabaha karşı eve gelmişlerdi.
(Edat-Zarf Tümleci)
Kitapları ve defterleri çantasına
koydu. (Nesne) (“Ve” bağlacı nesneleri birbirine bağlamıştır.)
2.
“İle, yalnız, ancak” gibi kelimeler hem edat hem bağlaç görevinde
kullanılabilir. Cümle içindeki anlamı bu nedenle önemlidir. Ayrıca şu pratik
yolla bu kelimelerin edat mı, bağlaç mı olduğunu anlayabiliriz:
=>
“İle” yerine “ve” getirilebiliyorsa; “ile” bağlaçtır.
Örnek:
Defter ile kalemi çantaya koydum.
(Bağlaç) (ve getirilebiliyor)
Arkadaşları ile konuşmuyordu. (Edat)
(ve getirilemiyor)
(Birincisinde “ve” gelebildiği için
bağlaç; ikincisinde “ve” kullanılamadığı için edattır.)
=>
“Yalnız, ancak” kelimeleri yerine “ama” bağlacı getirilebiliyorsa, bu
kelimeler bağlaçtır. “Sadece” kelimesi getirilebilirse bu kelimeler edat olur.
Örnek:
Almak isterim ancak param kalmadı.
(Bağlaç) (ama getirilebiliyor)
Bu işi ancak sen yapabilirsin. (Edat)
(ama getirilemiyor)
DÜŞÜNCENİN YÖNÜNÜN DEĞİŞMESİ (AMA, FAKAT, ANCAK, LAKİN BAĞLAÇLARI)
ÖZELLİKLERİ, CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
-Bağlaçtan önceki
cümle
olumluysa (+)
bağlaçtan sonraki cümle
olumsuz
(-)
olur.
Örnek:
Derslerine iyi çalışıyor
fakat
istediği başarıya ulaşamıyor.
(+) (-)
Her gün egzersiz yapar
ama
başarılı olamaz.
(+) (-)
-Bağlaçtan önceki
cümle
olumsuzsa (-) bağlaçtan sonraki cümle
olumlu
(+)
olur.
Örnek:
Çok kitap okumuyor
fakat
derslerinde başarılı oluyor.
(-) (+)
Parasını dikkatli harcamıyor
ama
hala parası bitmedi.
(-) (+)
-Biri
olumlu,
diğeri
olumsuz yargı bildiren iki cümleyi birbirine bağlar.
-Bu bağlaçla aynı görevde kullanılabilen öteki bağlaçlar şunlardır: Ancak,
yalnız, fakat, lakin, oysa, zira... (Eş anlamlı bağlaçlardır. İstediğini
kullan…)
BAĞLAÇLAR (ÖZET ANLATIM)
Cümle içinde aynı görevde olan ya da
anlamca birbiri ile ilgisi bulunan sözcükleri, sözcük gruplarını, anlam
bakımından birbiri ile ilgili cümleleri bağlayan sözcüklere “bağlaç”
denir. Cümlede birden fazla özne, birden fazla sıfat, belirtili nesne, zarf,
tamlayan, tamlanan, yüklem vb görev yapan her türlü kelime ve cümleleri
birbirine bağlar.
Bağlaçlar tek başına anlamı olmayan ve
cümlede bir görevi olan sözcüklerdir. Bağlama görevi yanında cümlede çeşitli
anlam ilgileri de kurabilirler.
Cümleden çıkarıldıklarında cümlenin
anlamında bozulma olmaz; fakat daralma olabilir.
Bağlaçlar kendinden önceki ve
kendinden sonraki sözcüklerden ayrı yazılırlar. Bağlaçlara benzediğini ve bağlaç
olduğunu düşündüğünüz birleşik yazılmış olanlar bağlaç değil ektir.
Hiç bir cümle ögesi olmazlar.
Bağlaçların yerine uygun olan bir
noktalama işareti konulabilir.
En çok kullanılan bağlaçlar:
ve, ile, ki, de, ama, fakat, lâkin,
ancak, yalnız, oysa, oysaki, hâlbuki, çünkü, zira, madem, mademki, veyahut,
yahut, veya, ya da, şayet, eğer, ise, öyleyse, o halde, kısacası, demek ki,
nitekim, yoksa, anlaşılan, ne……ne (de), ya….ya (da), gerek…gerek(se), ha……..ha,
ister…..ister(se), kâh……….kâh, de…..de, hatta, üstelik, ayrıca, hem, hem de,
yine, gene, meğer
VE BAĞLACI
Aşağıdaki örneklerde görüldüğü gibi
bağlama görevleri yapar.
Örnek:
Türkiye ve Hırvatistan bu sene
şarkı yarışmasına katılmadılar. (Özneleri bağlar)
(Özne) (Özne)
Çarşıdan gazete ve ekmek
aldım. (Eş görevli sözcükleri (bsiz. nesne) bağlar)
Okuldan geldim ve dershaneye
gittim. (Cümleleri (yüklem) bağlar)
Bahçedeki otları yoldum ve bir
köşeye yığdım. (Cümleleri bağlar)
Yaramaz ve çalışkan çocuk. (Sıfatları
bağlar)
Pahalı elbiseler ve ayakkabılar
aldı. (Tamlananları aynı zamanda isimleri bağlar)
Bu yazıda, Çehov’u ve Sait
Faik’i anlatıyor. (Nesneleri bağlar)
İLE BAĞLACI
Çoğu zaman “ve” bağlacı ile
eş görevli kullanılır. Ancak bu bağlaç cümleleri bağlama göreviyle
kullanılmaz.
Örnek:
Güneş ile dünya arasındaki
uzaklığı soruyor. (İsimleri bağlar)
(isim) (isim)
Gelmesi ile gitmesi bir oldu. (Fiilimsileri
bağlar)
Annesi ile teyzesi termal
otelde konakladılar. (Özneleri bağlar)
(özne) (özne)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
İle sözcüğü cümlede sözcükler arasında
anlam ilgisi kurarak edat olarak da görev yapabilmektedir, bu durumda bağlaç
olan “ile”yle karıştırmamak gerekir. Bunun için cümledeki ile sözcüğü yerine
“ve” bağlacı getirilir. Anlamda bozulma olmuyorsa ile sözcüğü bağlaçtır.
Bu para ile nasıl
geçinebileceğimi bilmiyorum. (ile yerine ve koyunca olmadı) (Edattır)
Amcası ile halası bahçede
semaverin başındaydı. (ile yerine ve koyunca oldu) (Bağlaçtır) (ile = ve)
AMA, FAKAT, LAKİN, ANCAK, YALNIZ, OYSA, OYSAKİ, HALBUKİ BAĞLACI
Karşıtlık anlamı kazandıran
bağlaçlardır. Genellikle cümleleri bağlama görevi üstlenirler.
Örnek:
Gitar çalıyorum ama kemanı daha
çok seviyorum. (Cümleleri bağlamıştır.)
Kitabı daha bitiremedim ama
keyifle okuyorum.
Sevmek ama sevilmemek işte
bütün mesele bu. (Fiilimsiler bağlanmıştır.)
İyi koştu fakat birinci
olamadı.
Benimki aşk değil lakin onu çok
seviyorum.
Kimsesi (bilgi yelpazesi.net) yoktu
ancak kendine bakabilecek kadar da güçlüydü.
Oysa
ne çok sevmiştim seni. (Öncesinde başka bir cümlenin varlığı anlaşılıyor)
Paketi zamanında yerine ulaştıramadım
oysaki yola çok erken çıkmıştım.
Arabayla gideceğini biliyordu
halbuki. (Öncesinde başka bir cümlenin varlığı anlaşılıyor)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
Ancak
kelimesi “sadece” anlamında kullanılırsa edat, “olsa olsa, en
çok, daha çok, güçlükle” anlamlarında kullanılırsa zarf, “ama,
fakat” anlamlarında kullanılırsa bağlaç olur. Ancak kelimesinin
yerine bu anlamlardan hangisi getirilebiliyorsa sözcük türü de o olur.
Örnek:
Ancak (sadece)
kendisi bu işi başarabilirdi. (Sadece = Edat)
Yollar buzlu olduğundan eve ancak
(güçlükle) gelebildi. (Güçlükle = Zarf)
Cenazesine katılamadı ancak (fakat)
kargo ile çelenk gönderdi. (Fakat = Bağlaç)
Yalnız
kelimesi bir ismi nitelerse niteleme sıfatı, bir fiili veya
fiilimsiyi nitelerse durum zarfı, “ama, fakat” anlamlarında
kullanılırsa bağlaç olarak kullanılabilir. Yalnız kelimesinin cümle
içindeki anlamlarına göre sözcük türü belirlenir.
Örnek:
Kırşehir’e kadar yalnız onun
için gittim. (Sadece = Edat)
Kırşehir’e kadar gittim; yalnız
Boztepe’ye uğramadım. (Ama, fakat = Bağlaç)
Kırşehir’e kadar yalnız gittim.
(Yalnız = Zarf)
Ankara, yalnız bir hayat sürmek
için ideal yerdir . (Sıfat)
Kİ BAĞLACI
Bağlaç olan “ki” daha çok cümleleri
bağlama görevi ile kullanılır. Ki bağlacından sonra gelen cümle önceki
cümlenin açıklayıcısı olur.
Diğer sözcüklerden daima ayrı
yazılır.
Bu bağlacın sesli ve sessiz
harflerinde değişiklik olmaz (kı, ku, kü şekilleri yoktur.)
Örnek:
Canı sıkılmış ki bizimle
gelmedi. (Neden-sonuç)
Artık erken yatmalı ki okula
geç kalmasın. (Koşul-Şart)
Yakışıklı ki yakışıklı bir
sevgilisi var. (Pekiştirme)
Nietzsche der ki: “En büyük
delilik, denize tuz atmaktır.”
Sen ki beni çok iyi tanırsın. (Özneyi
pekiştirme)
Yarın buraya döner mi ki? (Kuşku,
kaygı)
Beni anlamıyor ki… (Yakınma)
Dışarı çıktım ki ortalığı sel
götürüyor. (Şaşma)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
İlgi eki olan “ki”,
sıfat yapan “ki” eki ve bağlaç olan “ki” karıştırılmamalıdır.
İlgi eki olan ki adı üstünde ek olduğu için birleşik yazılır. Bir
ismin yerini tutar. Sıfat yapan ki de birleşik yazılır; ancak
bağlaç olan “ki” başlı başına bir sözcüktür
ve ayrı yazılır.
Örnek:
Odanınki salonun perdesinden
daha gösterişliydi. (İlgi zamiri) (BİTİŞİK YAZILIR)
Odanın perdesi yıkanmadı ki
takayım. (Bağlaç) (AYRI YAZILIR)
Odadaki eşyaları topladım.
(Sıfat yapan ki) (BİTİŞİK YAZILIR)
DE BAĞLACI
Bağlaç olan “de”
Her zaman kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır.
Ünsüz benzeşmesine göre çeşitleri
yoktur. Yani “d” sesi sertleşerek “t” olmaz. Sadece de, da
şekilleri vardır.
Bulunduğu cümlede çeşitli anlam
ilgileri kurabilir. Cümlede var olan anlam ilgilerini (eşitlik, gibilik,
katılma vb) pekiştirir.
Örnek:
O dergiyi ben de okudum. (Eşitlik,
gibilik)
Size de bir tablo yapabilirim.
(Başkasına yaptığım gibi-gibilik)
Burayı da görmemiştim. (Başka
bir yeri görmediğim gibi-gibilik)
Önce kendin çalış da sonra
benden çalışmamı iste. (Kızgınlık)
Size ne oluyor da işimize
karışıyorsunuz.(Azarlama)
Okula bir gel de oradan çarşıya
gidersin. (İstek)
Ne iyi ettiniz de yemek
getirdiniz. (Memnuniyet)
Okuyacak da bana yardım
edecekmiş. (Alay)
Buraya gelmişsin de bize
uğramamışsın. (Yakınma)
Oyuncak da oyuncak diye
tutturdu. (İnat)
Bu sınavı kazanacak da ben
göreceğim. (Küçümseme)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
Bağlaç olan de ile bulunma hal eki
olan “de” ve yapım eki olan “de”yi karıştırmamak gerekir.
De bağlacı ayrı yazılır
ve cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı
bozulmaz.
Hal eki olan ve yapım eki olan “de”
hem birleşik yazılır hem de çıkarıldığında cümlenin anlamı
bozulur.
Bağlaç olan “de”nin sadece “da, de”
şekilleri varken diğerlerinin “da, de, ta, te” şekilleri mevcuttur.
Örnek:
Bugün bahçede mangal yakacağız.
(Hal eki)
Bugün bahçe mangal yakacağız. (Cümleden
çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulduğu için BİTİŞİK yazılır.)
Bugün sabah bahçe de
temizlendi. (Bağlaç)
Bugün sabah bahçe temizlendi. (Cümleden
çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmadığı için
AYRI yazılır.)
Sözde bize gelecektin (Yapım Eki)
ÇÜNKÜ, ZİRA BAĞLACI
Bu bağlaçlar başına geldikleri cümleyi
kendisinden önceki cümlelere bağlarlar.
Örnek:
Düğününüze gelemedim; çünkü
hastalandım.
Bu soruyu (bilgi yelpazesi.net)
çözemedim; çünkü konuyu kavrayamamışım.
İpleri sıkıca bağlamalısın zira
yıkılacak gibi duruyor.
Bu yıl ürünler iyi çıktı zira
yağmurlar boldu.
MADEM, MADEMKİ BAĞLACI
Bu bağlaçlar başına geldikleri cümleyi
daha sonrakilere bağlarlar.
Örnek:
Mademki
buraya geldiniz, bir çayımızı için.
Kitabı okumayacaktın madem,
neden satın aldın?
VEYAHUT, YAHUT, VEYA, YA DA BAĞLACI
Bunlar birbirine denk olan, birbirinin
yerini tutabilecek olan iki unsuru birbirine bağlayan, birbiriyle karşılaştıran
bağlaçlardır.
Bağladıkları iki unsurun, iki kelime,
kelime gurubu veya cümlenin arasına girerler.
Örnek:
Roman veya öykü ikisini de
okumayı çok severim.
Kardeşin yahut baban okula
gelsin.
Müzik ya da resim dersini
seçebilirsin.
Akşam veyahut gece yarısı yola
çıkarız.
ŞAYET, EĞER, İSE BAĞLACI
Bu bağlaçlar koşul-şart ifade eden
veya şart anlamını kuvvetlendirirler.
Başına geldikleri cümleyi daha sonraki
cümle veya cümlelere bağlarlar.
İse bağlacı kendinden önceki sözcükle
birleşik yazılabilir.
Eklendiği sözcüğe göre “se, sa”
şeklinde değişiklik gösterebilir.
Örnek:
Eğer son soruyu bilseydik,
yarışmayı kazanacaktık.
Şayet paranız biterse beni
arayın.
Bügün güzel yemekler olduğu için
yemekhaneye gittik, Ahmet ise bizle gelmedi.
Ben hızlı hızlı yürüdüm annemse
arkamdan ağır adımlarla geliyordu.
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
“İse”
sözcüğü ek-fiil olarak da kullanılabilir.
Ek fiiller isim soylu sözcükleri yüklem yaparken, basit zamanlı fiilleri de
bileşik zamanlı yapar.
Cümlede koşul-şart anlamı sağlar.
Baglaç ile farkı ek fiilin olumsuzu yapılabilirken bağlaç olan “ise” nin
olumsuzu yapılamaz ve şart anlamı da sağlamaz.
Örnek:
Yola erken çıkarsa yetişebilir.
(ek-fiil)
Tansiyonu yüksek, ateşi ise
normalin üstünde. (Bağlaç)
ÖYLEYSE, O HALDE, KISACASI, DEMEK Kİ, NİTEKİM BAĞLACI
Özet
anlamı kazandıran bağlaçlardır. Kendinden önceki cümle veya cümleleri özet veya
sonuç cümlesine bağlarlar.
Örnek:
Sınıfta çok ses var; o halde
dersi burada bitiyorum arkadaşlar.
O halde
bu konuyu anlamadığını düşünüyorum.
Öyleyse
bu işten vazgeçelim artık.
Kısaca
seninle aynı ortamda bulunmaktan çok memnunum.
Demek ki
onu bugüne kadar kimse anlayamamış.
Nitekim
yapayalnız kaldığını kendisi de anlamıştı. (Sonuç olarak)
YOKSA, ANLAŞILAN BAĞLACI
Olasılık
anlamı kazandıran bağlaçlardır.
Örnek:
Yoksa
bu akşam bana sürpriz mi yapacak.
Anlaşılan
yemeği hemen yapamayacak.
NE……….NE (DE), YA……..YA (DA), GEREK…GEREK(SE), İSTER……..İSTER(SE), KAH……..KAH,
DE…….DE BAĞLACI
Çoğunlukla karşılaştırma anlamı
sağlayan bağlaçlar olmakla birlikte cümlede değişik anlam ilgileri oluştururlar.
Örnek:
Bu bağlaçlar ile ilgili sorular daha
çok “hangi öğeleri bağlamıştır” şeklinde gelmektedir.
Memlekete ne seni ne de
annemi götürüyor. (Nesneleri bağlamıştır)
Ya
bu odayı temizlersin ya da bir daha buraya gelmezsin. (Cümleleri
bağlamıştır.)
Gerek
milletimiz gerekse devletimiz bu uğurda her şeye hazırlıklıdır. (Özneleri
bağlamıştır.)
İster
bu ceketi ister yeşil paltoyu alabilirsin. (Nesneleri bağlamıştır.)
Evini de arabasını da
çok ucuza satmış. (Nesneleri bağlamıştır.)
Diğer Türkçe Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız