Cümle Bilgisi Konu Anlatımı
Bu dersimizde cümle bilgisi konu anlatımı, cümle bilgisi nedir, cümle bilgisi konuları, cümle bilgisi özellikleri, cümleyi oluşturan yapılar nelerdir, cümlenin öğeleri konu anlatımı gibi konuları ele alacağız.
Cümle (Tümce): Bir düşünceyi, duyguyu, isteği ya da yargı
anlatmaya yarayan kurallı kelimeler topluluğuna cümle denir. Bir
cümlenin asıl öğeleri yüklem ve öznedir. Yüklemin anlamını değişik
yönlerden tamamlayan diğer kelime ve kelime grupları (nesne, dolaylı
tümleç, zarf tümleci) da yardımcı unsurlardır.
Cümlenin Asıl Öğeleri
1. YÜKLEM: Kip ve şahıs ekleriyle çekimli hâle getirilmiş
fiillerin; ek-fiille (-di, -miş, -se, -dir) çekimli hâle getirilmiş
isim soylu kelimelerin, cümlede aldığı göreve yüklem denir.
Dur kızım, kapıyı sen açma. Dedemleri otogardan kim getirecek? Ders
çalışırken sözsüz müzik dinlemekten hoşlanıyorum.
İnsanları hayata bağlayan umuttur.
Eve döndüğünüzde saat on bir değildi.
Bu paket sanaymış.
Sınıfta kimse yok.
Bebeğin karnı doymamış.
Bizimle gelin, daha neler göreceksiniz.
2. ÖZNE: Yüklemin bildirdiği oluş, kılış, durum, iş veya
hareketi yapan ya da bu fiiller içinde bulunan varlık adlarının
cümledeki görevine özne denir. Özneyi bulmak için yükleme "kim, ne"
soruları sorulur.
a. Gerçek Özne: Yüklemi edilgen çatılı olmayan fiil ya da
isim cümlelerinin öznesidir. Bu özne cümle içinde açıkça yer
alabildiği gibi gizli olarak da bulunabilir. Gizli özneleri
yüklemdeki şahıs ekinden yararlanarak buluruz.
• Bazı insanlar problemlere hoşgörüyle yaklaşır.
gerçek özne yüklem
• Kısa boylu bir adam yerdeki taşları topluyordu.
gerçek özne yüklem
• Akşam güneşi daha etkileyicidir.
gerçek özne yüklem
Beni dinleyemeyecek kadar sabırsızdı.(kim?: O)
yüklem
O: gizli özne
Evi, annemin dediği gibi toplamalıyız, (kim?: biz)
yüklem
Biz: gizli özne
b. Sözde Özne: Yüklemi edilgen - geçişli bir fiil olan
cümlelerin öznesi sözde öznedir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi
yüklemi isim soylu bir kelime olan cümlelerin öznesi kesinlikle
sözde özne olamaz. Edilgen çatılı bir fiilin yüklem olduğu
cümlelerde özne görevinde görünen kelimeler aslında fiilden
etkilenen nesnelerdir. Gerçek özne söylenmemiştir.
• Savaşlar sırasında bütün değerli kitaplar
sözde özne
insafsızca yakılmış.
yüklem
(yakılan ne?: bütün değerli kitaplar. Yakan kim?: cümlede
söylenmeyen gerçek özne. Aslında kitaplar burada yakma işine maruz
kalan nesnelerdir.)
• Sınıfın duvarları sarıya boyandı.
sözde özne yüklem
• Yıkanan çamaşırlar ne zaman ipe asılacak?
sözde özne yüklem
c. Örtülü (Mantıksal) Özne: Yüklemi edilgen-geçişsiz bir fiil
olan cümlelerin ne gerçek ne de sözde öznesi olur. Dil bilgisi
açısından öznesiz olan bu cümlelerde özne mantık yoluyla bulunur.
Yükleme "kimce, nece, kim tarafından, kimin etkisiyle, kim yüzünden,
ne yüzünden..." gibi sorular sorularak bulunur.
• Bu ışıksız odada mükemmel uyunur.
yüklem
(kim tarafından uyunur?: onlar tarafından uyunur.)
• Issız sokaklarda tek başına yürünmez.
yüklem
d. Açıklamalı Özne: Bazı cümlelerde ara söz kullanılarak özne
hakkında açıklama yapılır. Açıklayıcısı bulunan öznelere açıklamalı
özne denir.
• İçlerinden biri, yaşlı adam çocuğun yanına gitti.
açıklamalı özne yüklem
3. NESNE: Yüklemde belirtilen fiilden etkilenen kelime veya
kelime gruplarına nesne denir. Nesne sadece yüklemi fiil olan
cümlelerde vardır. Yüklemi isim soylu bir kelime olan cümlelerin
nesneleri yoktur. Nesneler cümlede yalın veya ekli oluşlarına göre
iki türlüdür:
a. Belirtisiz Nesne: Yalın hâldeki nesnedir. Belirtisiz
nesneyi bulmak için yükleme "etkilenen ne, etkilenen kim?" soruları
sorulur.
• İçeri girdiğimde piyano çalıyordu.
belirtisiz yüklem nesne
Bu hayvanlar özne
(kim?: O: gizli özne) (ne çalıyordu?:piyano: belirtisiz nesne)
leş yiyor.
belirtisiz yüklem nesne
b. Belirtili Nesne: İsmin -i hâlindeki nesnelerdir. Belirtili
nesneyi bulmak için yükleme "kimi, neyi?" soruları sorulur.
• Annem biber dolmasını çok güzel yapıyor.
özne belirtili nesne yüklem (neyi yapıyor?: biber dolmasını) » Yeni
çıkan televizyon programlarını beğenmiyorum.
belirtili nesne yüklem (ben: gizli özne)
4. DOLAYLI TÜMLEÇ: Yüklemin bildirdiği işin ya da durumun
yöneldiği (-e hâli), bulunduğu ya da gerçekleştiği (-de hâli),
başladığı ya da kaynaklandığı (-den hâli) yeri, varlığı bildiren
kelime veya kelime topluluğuna dolaylı tümleç denir. Yükleme "kime,
neye, nereye, kimde, neyde, nerede, kimden, neyden, nereden"
soruları sorularak bulunur.
• Tiyatroya gideceğim, (ben: gizli özne) dolaylı tümleç yüklem
• Evi toparlamak için hiç kimseye ihtiyacım yok.
dolaylı tümleç yüklem
(ben: gizli özne)
• Yüzmeyi Karadeniz'de öğrendik. belirtili nesne dolaylı tümleç
yüklem
(biz: gizli özne)
yangınlardan dolaylı tümleç
kurtarmalıyız. yüklem
Ormanları
belirtili nesne
(biz: gizli özne)
• Gözleri kan çanağına dönmüştü. belirtili nesne dolaylı tümleç
yüklem
• Bu kumaşlar anneannemden kalmış.
özne dolaylı tümleç yüklem
5. ZARF TÜMLECİ: Yüklemi zaman, durum, yön, sebep, miktar ve
soru anlamıyla belirten kelime veya kelime gruplarına zarf tümleci
denir. Yükleme "ne zaman, ne zamana kadar, ne kadar zaman, niçin,
neden, nasıl, ne gibi, ne kadar, ne ölçüde, kaçıncı, ne yöne, ne
tarafa..." gibi sorular sorularak bulunur.
• Dün akşam Beyoğlu'na kadar yürüdük. zaman bildiren yön bildiren
yüklem
zarf tümleci zarf tümleci
İnsanlar evsiz barksız durum bildiren zarf tümleci
biraz dinlen.
(biz: gizli özne)
özne
• Şimdi Zaman bil.
kalmıştı. yüklem
miktar yüklem zarf tümleci bil. zarf t.
• Ben bu yüzden yalnızlığa
(sen: gizli özne)
özne
sebep bildiren zarf tümleci
hasretim.
dolaylı tümleç yüklem
• "kimle, neyle?" sorularına cevap veren kelimelere edat tümleci
denmektedir. Ancak araç bildiren bu kelimeler de zarf tümleci içinde
gösterilmelidir.
• Sınava arkadaşlarımla çalışacağım.
dolaylı t. edat t. yüklem
bu anahtarlarla edat t.
açabilirsin. yüklem
(ben: gizli özne) • Kapıyı ancak belirtili n. zan11. (sen: gizli
özne)
Diğer Türkçe Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız