Kelime Çeşitleri Konu Anlatımı
FİİL (EYLEM)

Bu dersimizde sözcük türleri konu anlatımı ygs, sözcük türleri isim, sözcük türleri fiil, kelime çeşitleri nelerdir, sözcük yapısı, kip ekleri örnekler, fiil kipleri gibi konuları ele alacağız.
Varlıkların yaptığı işleri, kılışları veya onlarla ilgili
oluşları, durumları zamana ve kişiye bağlı olarak anlatan kelimelere
fiil (eylem) denir.
Adresi sorup elindeki kağıdı göstererek yanımızdan ayrıldı.
Yukarıdaki cümlede "sormak, göstermek, ayrılmak" kelimeleri iş,
kılış ve oluş belirtmektedir.
Telvizyonu kapatarak odasına gitti.
En çalışkan öğrencinin adını söyleyin.
Geçen yıl birçok fidan dikmiştim ancak dört tanesi büyümüş.
Fiil Çekimi: Fiiller, çeşitli ekler alarak kendi anlamlarının
yanında zaman ve kişi ifadesi de kazanırlar. Fiilin kişileri ve
zamanları anlatmasına fiil çekimi denir. Fiil çekiminde kullanılan
eklere de fiil çekim ekleri adı verilir.
Çekim eklerinden kişi ekleri, ekler konusunda ayrıca anlatıldığı
için burada sadece kiplerle ilgili bilgi verilecektir.
Kip Ekleri: Bir cümledeki yargının, cümleyi söyleyenin niyeti
açısından kazandığı özelliğe kip denir. Kipler, bildirme kipleri ve
dilek kipleri diye ikiye ayrılır.
BİLDİRME (HABER) KİPLERİ
1. Görülen Geçmiş Zaman (-dı/ -di, -tı/-tl)
Eylemin (fiilin) gösterdiği işin, oluşun bilinen bir geçmiş zamanda
yapıldığını belirten haber kipidir. Atatürk, 1881'de Selanik'te
doğdu. Tiyatroya ne zaman gittiniz? Hastayı iyi gördüler.
2. Öğrenilen (Anlatılan) Geçmiş Zaman (-mış/-miş)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun tanık olunmayan bir geçmişte
yapıldığını anlatan haber kipidir. Eylemin yapıldığını başkasından
duymayı da ifade etmektedir.
Onlara gitmişsin. Bahçeyi yeni sulamışsınız. Sınavdan hepimiz iyi
not almışız.
Bazı cümlelerde bu kip eylemin farkında olmadan gerçekleştiğini de
belirtir. Koltukta uyuyakalmışım. Bir de baktım omzumdan atkı
düşmüş.
3. Şimdiki Zaman (-yor)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun ya da bir durumun söylenilen
zamanda devam ettiğini belirten haber kipidir.
En sevdiğin yemeği yapıyorum. Beni çok mu seviyorsun? Kardeşi
ortaokulda okuyor.
4. Gelecek Zaman (-acak/-ecek)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun, durumun gelecek zamanda da
süreceğini belirten haber kipidir. Asansörle üçüncü kata
çıkacaksınız. Didim'e tatile gidecekler. Sınava çalışacağım.
5. Geniş Zaman (-r; -ar/-er) (olumsuzu -maz)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun ve durumun belirli bir zamana
bağlı kalmadan tüm zamanları kapsadığını belirten haber kipidir.
Her sabah yatağını kendisi toplar.
Kararımızı size en kısa zamanda bildiririz.
Bu işten anlamazsınız.
Gürültüyü duyunca onlar da koşarlar.
DİLEK (TASARLAMA) KİPLERİ 1. İstek Kipi (-a/-e)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun ve durumun yapılmasının
istendiğini belirten dilek kipidir. Bu sabah erken kalkayım. Bizi
rahatsız etmeyesin. Fazla uzağa gitmeyelim. Bebeğe iyi bakasınız.
2. Dilek - Şart (Koşul) Kipi (sa/se)
Fiilin gösterdiği işin, oluşun, durumun olmasını başka bir iş,
oluş, durum için şart koşulduğunu veya istendiğini belirten dilek
kipidir.
Telefona cevap verseler.
Arkadaşımı arasam da birlikte sinemaya gitsek.
Konuşsan da beni gördüğünü söyleme.
Keşke sesimi duyabilse.
3. Gereklilik Kipi (-malı/-meli)
Fiilin gerçekleşmesi gerektiğini belirten dilek kipidir.
Okuduğun kitabı yarına kadar özetlemelisin.
Törene katılmalıyız.
Pastayı bir an önce getirmeliler.
4. Emir Kipi
Eylemin yapılmasını emir şeklinde belirten dilek kipidir.
Türkçede emir kipinin birinci tekil ve birinci çoğul kişinin ifadesi
yoktur.
2. tekil kişi eki yok 2. çoğul kişi -in; -iniz
3. tekil kişi -sın 3. çoğul kişi -sırtlar Yemeğini bitir.
Çantasını toplasın. Lütfen, içeriye girin. Tahtayı temizlesinler.
Birleşik Zamanlı Fiiller
Kip ve zaman ekleri iki tane olan fiiller birleşik zamanlıdır.
Birleşik zamanlı fiiller ikinci ekleri neyse ona göre
isimlendirilir. Üç çeşit birleşik zaman vardır.
1. Hikâye Birleşik Zaman: Haber veya dilek kiplerinden birini
almış olan bir fiil -di ekini de alırsa hikaye birleşik zamanlı fiil
olur.
bekle-miş-ti-m (anlatılan geçmiş zamanın hikâyesi)
çöz-ü-yor-du-n (şimdiki zamanın hikâyesi) dinle-y-ecek-ti (gelecek
zamanın hikâyesi)
anlat-maz-dı-k (olumsuz geniş zamanın hikâyesi)
gör-meli-y-di-niz (gerekliliğin hikâyesi)
2. Rivayet Birleşik Zaman: Haber veya dilek kiplerinden birini
almış olan bir fiil -miş ekini de alırsa rivayet birleşik zamanlı
fiil olur.
sev-se-y-miş-im (dilek-şartın rivayeti) oku-malı-y-mış
(gerekliliğin rivayeti) bitir-ecek-miş-ler (gelecek zamanın
rivayeti) katıl-ır-mış-ız (geniş zamanın rivayeti)
otur-u-yor-muş-sun (şimdiki zamanın rivayeti)
3. Şart Birleşik Zaman: Haber veya dilek kiplerinden birini
almış olan bir fiil -sa ekini de alırsa şart birleşik zamanı olur.
kapat-tı-y-sa (görülen geçmiş zamanın şartı) tut-muş-sa-k (anlatılan
geçmiş zamanın şartı)
gör-mü-yor-sa-nız (şimdiki zamanın şartı) ver-ir-se-n (geniş zamanın
şartı) bul-acak-sa-m (gelecek zamanın şartı)
Yapılarına Göre Fiiller
1. Basit Fiiller: Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki
fiillerdir. Anlamlı daha küçük bir parçaya bölünemez.
al- konuş- söyle- gez- uyu-
2. Türemiş Fiiller: Fiil ya da isim köklerine yapım ekleri
getirilerek türetilen, anlamlı daha küçük parçalara ayrılan
fiillerdir.
yol-la- göz-et-
bak-ın- bul-dur-
su-la- ses-len-
konuş-tur- telefon-laş-
düş-ür- az-al-
bir-ik- pat-la-
ev-len- ince-l-
mor-ar- çık-ar-
3. Birleşik Fiiller: İki ya da daha çok kelimenin bir araya
gelerek oluşturduğu fiillerdir. Birleşik fiiller üç yolla
oluşturulur:
a. Yardımcı fiille kurulan birleşik fiiller: İsim soylu bir
kelimeyle yardımcı bir fiilin biraraya gelmesiyle oluşan birleşik
fiillerdir. Bu fiillerde asıl anlam isim soylu kelime üzerindedir.
Yardımcı fiiller etmek, eylemek, olmak, kılmak, buyurmak
fiilleridir. İsimde ses düşmesi veya ses artması olursa bitişik
yazılır, ses olayı yoksa isimle fiil ayrı yazılır.
yardım et-memnun ol-fikreyle- (fikir eyle-) kusur et-kahrol- (kahır
ol-) şükret- (şükür et-)
b. Kurallı birleşik fiiller: Bir fiil kök veya göv-desiyle
kalıplaşmış bir fiilin bir ekle birleşip bir araya gelmesiyle
Kurallı birleşik fiiller şunlardır:
•Yeterlilik Fiili: (bil-) Fiil kök veya gövdelerine -e
bilmek, -a bilmek getirilmesiyle oluşur,
konuş-a-bil-yürü-y-e-bil-otur-a-bil-kaç-a-bil-
• Tezlik Fiili: (ver-) Fiil kök ya da gövdelerine -ı vermek
getirilmesiyle oluşur.
anlay-ı-ver-sus-u-ver-bekle-y-i-ver-çekil-i-ver-
• Yaklaşma Fiili: (yaz-) Fiil kök ya da gövdelerine -e yazmak
getirilmesiyle oluşur.
düş-e-yaz-
öl-e-yaz-
don-a-yaz-
oluşan birleşik fiillerdir. Bu fiillerde asıl anlam birinci
kelimededir. Kalıplaşmış fiil, asıl fiilin anlamına hareketlilik
kazandırır.
• Sürerlik Fiili: (edur-, egel-, ekal-, ekoy-) Fiil kök ya da
gövdelerinden sonra durmak, gelmek, kalmak, koymak fiillerinin
eklenmesiyle oluşur.
bak-a-kal-
sür-e-gel-
gid-e-dur-
al-ı-koy-
c. Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller: İsim soylu kelimelerle
bir fiilin bir araya gelerek oluşur, ağır bas-hasta düş-gün geçir-vaz+geç-var+say-ileri
sür-
Diğer Türkçe Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız