Temel Hak ve Ödevlerimiz

Bu dersimizde temel hak ve ödevler kpss, temel hak ve ödevler konu anlatımı, temel hak ve ödevler özellikleri, anayasal ödevler nelerdir, sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler, siyasi hak ve ödevler, temel hak ve hürriyetler nelerdir, temel hak ve hürriyetler kim tarafından sınırlandırılır, Seçme ve Seçilme Hakkı nedir, dilekçe hakkı nedir gibi konuları ele alacağız.
Hak, Özgürlük,
Sorumluluk
Demokrasi, kişi hak ve hürriyetlerini temel alan bir yönetim
şeklidir. Hak, bir eylemde bulunma veya başkalarından belirli bir
tarzda davranmalarını isteme yetkisidir. Demokrasilerde kişiler
temel hak ve hürriyetlere doğuştan itibaren sahip olurlar. Devlet
kişilerin hak ve hürriyetlerini korur ve güvence altına alır. Bazı
haklar, zamanla ve toplumdan topluma değişiklik gösterir. Aynı
toplumda var olan bir hak, zamanla ortadan kalkabilir. Örneğin,
ülkemizde Cumhuriyet dönemi öncesinde kız çocukların evleneceği
erkeği önceden seçme hakkı yoktu. Gelişmiş bir toplumda bireylere
tanınmış olan bir hak, gelişmemiş toplumda tanınmamış olabilir.
Özgürlük, kişinin başkalarına zarar vermeden dilediğini
yapabilmesidir. Bir bireyin özgürlüğü bir başkasının özgürlüğünün
sınırında bitmelidir. Özgürlük, insanların doğuştan sahip oldukları
vazgeçilmez ve devredilemez bir haktır. Haklar ise özgürlükleri
gerçekleştirmek için bireylere tanınan yetkilerdir. Özgür olmak
bireye çeşitli sorumluluklar da getirir. Sorumluluk, kişinin
eylemlerinin sonucunu üstlenmesidir.
Anayasamızın 12'inci maddesinde hak ve özgürlük kavramları ile ödev
ve sorumluluk kavramları arasında doğal olarak var olan bu bağlantı
güzel bir şekilde vurgulanmıştır. "Herkes, kişiliğine bağlı,
dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez, temel hak ve hürriyetlere
sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve
diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder."
2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması
Kişilerin hak ve hürriyetleri sınırsız değildir. Toplumda herkes
aynı şekilde hak ve hürriyetlere sahiptir ve sınırlama olmazsa
bunlar birbiriyle çatışabilir. Temel hakların sınırlamasını bazı
özel durum ve koşullara tâbi tutan genel ilkeler Anayasa kuralı
haline getirilmiştir. Anayasamızın 13'üncü maddesine göre temel hak
ve hürriyetler; Türk Devleti'nin ülkesi ve milletiyle bölünmez
bütünlüğünün, Millî egemenliğin, Cumhuriyetin, Millî güvenliğin,
kamu düzeninin, genel asayişin, kamu yararının, genel ahlakın ve
genel sağlığın korunması amacıyla ve ayrıca Anayasanın ilgili
maddelerinde öngörülen özel sebeplerle, anayasanın sözüne ve ruhuna
uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılmaması
Kişiler sahip oldukları temel hak ve hürriyetleri kötüye
kullanabilir. Anayasa madde 14 te hak ve hürriyetlerin kötüye
kullanılmasının önlenmesi amaçlanmıştır.
"Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, devletin ülkesi
ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına
dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan
faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere Anayasayla
tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada
belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir
faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.
Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak
müeyyideler kanunla düzenlenir."
4. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması
Bazı durumlarda, temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının
kısmen veya tamamen durdurulması gerekebilmektedir. Bu durumlar
Anayasa madde 15'te belirtilmiştir. "Savaş, seferberlik, sıkıyönetim
veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan
yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde
temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen
durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere
aykırı tedbirler alınabilir.
Birinci fıkrada belirtilen durumlarda da, savaş hukukuna uygun
fiiller sonucu meydana gelen ölümler ile, ölüm cezalarının infazı
dışında, kişinin yaşam hakkına, maddi ve manevi varlığının
bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini
açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar
geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararıyla saptanana kadar
kimse suçlu sayılamaz."
KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ
Anayasamızın 17 ile 40'ıncı maddeleri arası, kişinin hak ve
ödevleri ile ilgili düzenlenmiştir.
1. Kişi Dokunulmazlığı
Yaşama hakkı her insanın sahip olduğu ilk haktır. Yaşama
hakkının korunmadığı durumlarda diğer haklardan yararlanmak
olanaksızdır. Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve
geliştirme hakkına sahiptir. Kimseye insan haysiyetiyle bağdaşmayan
bir ceza verilemez. Anayasamızın 17 inci maddesi ile insanın vücut
bütünlüğüne dokunulmayacağı güvence altına alınmıştır.
2. Zorla Çalıştırma Yasağı
Anayasamızın 18'inci maddesi bu konuda "Hiç kimse zorla
çalıştırılamaz. Angarya yasaktır." der.
3. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği
Anayasamızın 19'uncu maddesi kişi hürriyetlerini ve güvenliğini
korumaya yönelik hükümler içerir. Herkes kişi hürriyeti ve
güvenliğine sahiptir. Kimse kanunda gösterilen bir sebep olmadan
hürriyetinden mahrum bırakılamaz.
4. Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması
a. Özel Hayatın Gizliliği: Kişinin ferdî ve aile hayatını kendi
anladığı gibi düzenleyip yaşabilmesidir. Anayasamızın 20'inci
maddesi bunu güvence altına alır. "Herkes, özel hayatına ve aile
hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın
ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz."
b. Konut Dokunulmazlığı: Konut özel hayatın büyük bölümünün
yaşandığı yerdir. Herkes konut dokunulmazlığına sahiptir. Hiç
kimsenin konutuna izni olmadan girilemez. Konut dokunulmazlığının
kaldırılması ancak hakim kararıyla olacaktır. Konut dokunulmazlığı
anayasanın 21'inci maddesinde düzenlenmiştir.
c. Haberleşme Hürriyeti: Bu hürriyet Anayasa madde 22'de
düzenlenmiştir. Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir ve bunun
gizliliği esastır.
Kimsenin mektubu, kolisi açılamaz, telefonu dinlenemez, kanunun
açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş hakim kararı
olmadıkça, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de, kanunla yetkili
kılınan merciin emri bulunmadıkça, haberleşme engellenemez ve
gizliliğine dokunulamaz.
5. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti
Anayasa madde 23'te düzenlenmiştir. Herkesin yerleşme ve seyahat
etme hürriyeti vardır. Fertlerin bu hürriyetleri ancak kanunla
belirtilen durumlarda kısıtlanabilir. Vatandaş sınırdışı edilemez ve
yurda girme hakkından mahrum bırakılamaz.
6. Din ve Vicdan Hürriyeti
Anayasamızın 24'üncü maddesinde belirtilmiştir. Herkes, vicdan,
dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. 14'üncü madde hükümlerine
aykırı olmamak şartıyla ibadet, dinî ayin ve törenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dinî ayin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve
kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç ve kanaatlerinden
dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlâk eğitim ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında
yapılır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve ortaöğretim
kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun
dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine,
küçüklerin de kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel düzenini
kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma ve siyasî veya kişisel
çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne surette olursa olsun, dinî
veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar
edemez ve kötüye kullanamaz.
7. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti
Anayasa madde 25, "Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine
sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve
kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle
kınanamaz ve suçlanamaz.", der.
8. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti
Anayasamızın 26'ıncı maddesi "Herkes, düşünce ve kanaatlerini
söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak
açıklama ve yayma hakkına sahiptir."
9. Bilim ve Sanat Hürriyeti
Anayasa madde 27, "Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve
öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına
sahiptir."
10. Basın ve Yayımla İlgili Hükümler
Anayasamızın 28'inci maddesi Basın Hürriye-ti'ni, 29'uncu
maddesi süreli ve süresiz yayın hakkını, 30'uncu maddesi basın
araçlarının korunmasını, 31'inci maddesi Kamu Tüzel kişilerinin
elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma
hakkını, 32'inci madde düzeltme ve cevap hakkını düzenlemektedir.
11. Toplantı Hak ve Hürriyetleri
Çok uzun yıllardır toplum hayatı içinde yaşayan insanlar, toplu
olarak düşünmek, tartışmak, sorunlara görüşerek çözümler getirmek
alışkanlığı edinmişlerdir. Bu sebeple, toplantı hak ve hürriyeti
önemli temel hak ve hürriyetlerimizdendir. Toplantı hak ve
hürriyetleri anayasamızda "Dernek kurma hürriyeti" (Anayasa madde
33) ve "Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı" (Anayasa madde
34) olarak düzenlemiştir.
12. Mülkiyet Hakkı
Mülkiyet, bir şeye; mülke sahip olmak, malik ise, bir şeyin,
mülkün sahibi olmak demektir. Mülkiyet hakkı ile ilgili olarak
anayasamızda; "Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu
haklar, ancak kamu yararı amacı ile kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet
hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz." denilmektedir.
13. Hak Arama Hürriyeti
Anayasamızda hak arama hürriyeti 36'ıncı maddede düzenlenmiştir.
"Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı
mercileri
önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma hakkına sahiptir.
Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçamaz."
14. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması
Anayasa madde 40'ta belirtildiği gibi temel hak ve hürriyetleri
ihlâl olunan kişi, yetkili makama başvurma hakkına sahiptir. Bu
ihlâlin resmi görevliler tarafından görevlilerin yerine getirilmesi
sırasında yapılmış olması hâlinde meydana gelen zarar devletçe
ödenir.
SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER
Anayasamızın 2'inci maddesinde Türkiye Cum-huriyeti'nin
nitelikleri arasında sosyal bir hukuk devleti olduğu da
belirtilmektedir. Sosyal devletin görevleri arasında, toplumun
sosyal ve ekonomik sorunlarını çözüme ulaştırma, toplumda güçsüz ve
muhtaç durumda olanlara sosyal ve ekonomik destek sağlama da yer
almaktadır. Bu sebeple anayasamızda toplumumuzdaki fertleri sosyal
ve ekonomik yönden korumayı amaçlayan pek çok hüküm bulunmaktadır.
SİYASÎ HAK VE ÖDEVLER
1. Türk Vatandaşlığı
Anayasamızda "Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan
herkes Türk'tür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır
ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir." denilmektedir.
Siyasî haklardan yalnızca vatandaşlar faydalanabilir.
2. Seçme ve Seçilme Hakkı
Seçme ve seçilme, siyasî faaliyette bulunma hakları
demokratikliğin göstergesi olduğundan önemli hak ve
hürriyetlerdendir.
Anayasamızın 67. maddesinde "Onsekiz yaşını dolduran her Türk
vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma haklarına sahiptir."
Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.
3. Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı
Anayasa madde 70, "Her Türk, kamu hizmetine girme hakkına
sahiptir. Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka
hiçbir ayrım gözetilemez." der.
4. Dilekçe Hakkı
Vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve
şikayetleri hakkında yetkili makamlara ve TBMM'ne başvurma hakkına
sahiptir. Başvuru sonucu dilekçe sahiplerine yazı ile bildirilir. Bu
hakkın kullanılma şekli kanunla düzenlenir.
Diğer Vatandaşlık Notları, Testleri ve Videoları için Tıklayınız
Vatandaşlık ile ilgili bölümümüzde yayınlanan içerik yayınlanma tarihinden sonra bazı değişmiş veriler içerebilir.Bundan dolayı kariyerdersleri.com olarak sorumluluk almayız.